Νομοσχέδιο για την Κοινωνία των Πολιτών και τον Εθελοντισμό

Αλέξης Πατέλης, Προϊστάμενος στο Οικονομικό Γραφείο Πρωθυπουργού

 

Το κράτος είναι ο φορέας που έχει τη βασική ευθύνη για την κοινωνική συνοχή και την υποστήριξη των πιο αδύναμων με συγκεκριμένες πολιτικές παρεμβάσεις. Η κοινωνία των πολιτών, ωστόσο, έχει σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει στον σύγχρονο κόσμο. Η ανάγκη μας να βοηθήσουμε τον συμπολίτη μας είναι βαθιά ανθρώπινη. Σε πολλές περιπτώσεις η κοινωνία των πολιτών γνωρίζει  καλύτερα τη φύση των προβλημάτων, διαθέτει την απαιτούμενη γνώση και μπορεί να παρέμβει στοχευμένα και με μεγαλύτερη ευελιξία. Δημιουργεί επίσης επαφή και τριβή μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, αποφεύγοντας έτσι την αποστασιοποίηση.

Ο ρόλος του κράτους είναι να στηρίζει την κοινωνία των πολιτών, εισάγοντας ένα θεσμικό πλαίσιο που της επιτρέπει να αναπτύσσεται χωρίς να τη χειραγωγεί.Το Νομοσχέδιο για τις Οργανώσεις Κοινωνίας Πολιτών (ΟΚοιΠ) και τον Εθελοντισμό, που εισήχθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών και ψηφίστηκε από τη Βουλή στο τέλος του περασμένου έτους πάει πίσω πάνω από δεκαετία. Η συζήτηση ξεκινάει το 2011 όταν εκπρόσωποι της Νορβηγίας, που ήθελαν να βοηθήσουν τη χώρα μας, έμειναν άφωνοι όταν συνειδητοποίησαν ότι το ελληνικό κράτος όχι απλως δεν μπορούσε να τους κατευθύνει στην προσπάθειά τους να συνεργαστούν με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, αλλά δεν είχε καν μία βάση δεδομένων με όλες τις οργανώσεις.

Αυτό και πολλά άλλα προβλήματα επιχειρούμε να θεραπεύσουμε. Τρεις είναι οι βασικοί στόχοι του νέου νόμου:

Πρώτον, η ενιαία ρύθμιση θεμάτων που αφορούν στην καταχώρηση, εγγραφή και χρηματοδότηση των εθελοντικών οργανώσεων που έχουν συσταθεί και λειτουργούν στην Ελλάδα ως σωματεία ή αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες με κοινωφελή σκοπό, με απώτερο στόχο τη διασφάλιση της ακεραιότητας, της διαφάνειας, της χρηστής διαχείρισης και της λογοδοσίας αυτών.Δημιουργούνται δύο δημόσιες ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων. Η πρώτη αφορά στην ελεύθερη καταχώρηση όλων των ΟΚοιΠ. Η δεύτερη βάση είναι ένα ειδικό μητρώο στο οποίο εγγράφονται οι ΟΚοιΠ και οι Κοινωφελείς Φορείς που πληρούν συγκεκριμένους όρους διαφάνειας και λογοδοσίας.

Δεύτερον, επεκτείνονται φορολογικά και άλλα κίνητρα για την υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών, κυρίως στις οργανώσεις του ειδικού μητρώου. Ως προς τα φορολογικά κίνητρα, έγινε εκτεταμένη διαβούλευση και ικανοποιηθηκαν πολλά από τα χρόνια αιτήματα του κλάδου, σε πολλές περιπτώσεις απλοποιώντας και τις διαδικασίες.

Τρίτον, κατοχυρώνονται νομοθετικά η εθελοντική απασχόληση σε Κοινωφελείς Οργανώσεις, το νομικό καθεστώς των εθελοντών και η ασφαλιστική τους κάλυψη. Επίσης, χρησιμοποιείται η ηλεκτρονική εφαρμογή ΕΡΓΑΝΗ για την εγγραφή και αναγγελία των εθελοντών.

Σήμερα, υπάρχει ο κίνδυνος για μια ΟΚοιΠ να της επιβληθεί πρόστιμο από την Επιθεώρηση Εργασίας εάν έχει εθελοντές. Πέραν αυτού, η απουσία ενός πλαισίου ρύθμισης των σχετικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα κατατάσσει τη χώρα μας σε αυτές με τα χαμηλότερα ποσοστά του εθελοντισμού στην Ευρώπη.

Στην καλόπιστη κριτική που ασκήθηκε σε επιμέρους διατάξεις του νομοσχεδίου, αναφέρουμε τα εξής:

Τα φορολογικά κίνητρα έχουν δημοσιονομικό κόστος (το οποίο εκτιμήθηκε από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομικών σε πάνω από 100 εκατ. ετησίως), το οποίο πρέπει να καλυφθεί, προφανώς, από αυξημένους φόρους ή μειωμένες δαπάνες σε άλλους τομείς. Ως εκ τούτου, δεν θα μπορούσε να αφορούν ΟΚοιΠ που επιδοτούνται κυρίως από το κράτος. Πιο γενικά, μία κρατικοδίαιτη κοινωνία των πολιτών είναι εξ ορισμού αντίφαση.

Η περίμετρος του ειδικού μητρώου εξυπηρετεί δύο σκοπούς: πρώτον, περιορίζει το ρίσκο καταστρατήγησης των φορολογικών απαλλαγών (εικονικές ΟΚοιΠ κ.α.). Αυτό επιτρέπει αφενός τον  καλύτερο υπολογισμό του δημοσιονομικού κόστους, και αφετέρου δίνει κίνητρα για τη δημιουργία μεγαλύτερων και ισχυρότερων ΟΚοιΠ. Η χώρα μας πάσχει συνολικά από κατακερματισμό, και η κοινωνία πολιτων δεν διαφέρει σε αυτό.

Τα κριτήρια υπαγωγής στο ειδικό μητρώο είναι, εξ ορισμού, υποκειμενικά. Προβληματιστήκαμε αρκετά για μερικές από τις διατάξεις, και έγιναν σημαντικές τροποποιήσεις λαμβάνοντας σοβαρά υπόψιν τις προτάσεις που κατατέθηκαν  στη διαβούλευση. Εν τέλει, ωστόσο, είναι προς το συμφέρον της κοινωνίας των πολιτών στο σύνολό της, να πληρεί αξιόπιστα και αυστηρά κριτήρια, και αυτό είναι κάτι που πιστεύουμε ότι θα φανεί στην πορεία.

Αντίστοιχα είναι προς το συμφέρον της κοινωνίας των πολιτών στο σύνολό της να υπάρχουν διάφανοι κανόνες, εποπτείας, ξεκάθαρες υποχρεώσεις αλλά και δικαιώματα. Διαδικασίες που πιθανώς να ερμηνεύονται ως γραφειοκρατικές ή κοστοβόρες, είναι αναγκαίες αν θέλουμε να ενδυναμώσουμε τον ρόλο των οργανώσεων και παράλληλα να ενισχύσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών προς αυτές.

Όπου βέβαια φανεί ότι πρέπει να γίνουν προσαρμογές στην πράξη, αυτές θα γίνουν.

Η συμμετοχή των εθελοντών μέσω του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ είναι εκ των ων ουκ άνευ, αν θέλουμε να αποφύγουμε την μαύρη εργασία και την καταστρατήγηση του εθελοντισμού Η καταγραφή θα γίνει με τρόπο όσο το δυνατόν απλούστερο. Εξάλλου η ΕΡΓΑΝΗ ψηφιοποιείται.

Η κυβέρνηση στηρίζει την κοινωνία των πολιτών και πιστεύει σε αυτήν. Και σε προσωπική βάση, έχοντας συμμετάσχει στην κοινωνία των πολιτών, ήταν μία από τις προτεραιότητές μου να βοηθήσω σε αυτό το εγχείρημα.

Έγινε μεγάλος αγώνας για την ψήφιση του νομοσχεδίου αυτού και πιστεύουμε ότι ο θετικός του αντίκτυπος θα φανεί σε βάθος  χρόνου. Θαυμάζουμε την ενέργεια και τη δύναμη της κοινωνίας των πολιτών, και η πολιτεία θα είναι κοντά της.