Νομικά: Κοιν.Σ.Επ. Σκέψεις
Η αλήθεια είναι ότι σκεφτόμουν αρκετό καιρό τι να σας γράψω για τις Κοιν.Σ.Επ και το μητρώο κοινωνικής Οικονομίας, τα χρηματοδοτικά εργαλεία που κατέχει. Αλλά με πρόλαβε ο κ. Χουλιάρας στη συγγραφή του με τίτλο “Η μεγάλης κλίμακας ιδιωτική φιλανθρωπία: το παρόν και το μέλλον των ιδρυμάτων”, συνιδρυτή του HIGGS, στον πρακτικό οδηγό για μη κερδοσκοπικούς φορείς, εκδόσεων Παπαζήση, με αποκλειστικό δωρητή το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το οποίο συνιστώ να μελετήσουν, ανεπιφύλακτα, όσοι επιθυμούν να ασχοληθούν “σοβαρά” με την κοινωφελή δράση και τις μη κερδοσκοπικές ενώσεις που δημιούργησαν ή σκέφτονται να δημιουργήσουν. Ο κ. Χουλιάρας σημειώνει λοιπόν στο εν λόγω χωρίο (οράτε σελ. 29-30, ένας πρακτικός οδηγός ο.π.[1]):
“Πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση απ’ αυτήν την πλευρά, είναι ο ιδρυτής του e Bay Pierre Omidyar. Από την εποχή του Carnegeie το 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, οι υπερπλούσιοι στις Ηνωμένες Πολιτείες και αλλού συνηθίζουν να δίνουν ένα μέρος της περιουσίας τους σε ένα ίδρυμα (που συνήθως έχει το όνομά τους), το οποίο στη συνέχεια χρηματοδοτεί διάφορους άλλους κοινωφελείς οργανισμούς (The Economist 2013). Ο Omidiyar ξεκίνησε με τον ίδιο τρόπο. Ωστόσο το 2004 αντικατέστησε το ίδρυμά του με το Omidyar Network. Το Network δεν χρηματοδοτεί συγκεκριμένα έργα – που έχουν ημερομηνία λήξης- αλλά οργανισμούς. Οι τελευταίοι μπορεί να είναι και κερδοσκοπικοί, αλλά με τη λογική ότι τα κέρδη επανεπενδύονται για κοινωφελείς σκοπούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η D. light που προμηθεύει φθηνές λάμπες σε ανθρώπους στην Ινδία και την Αφρική, λάμπες που απορροφούν την ηλιακή ενέργεια κατά τη διάρκεια της ημέρας για να την εκπέμψουν τη νύχτα και η Bridge International Academies που λειτουργεί 200 σχολεία για φτωχά παιδιά στην Κένυα, που προσφέρουν εκπαίδευση με κόστος 5 δολάρια το μήνα. Αυτό είναι μια μορφή “Venture Philanthropoy”, ενός όρου που προστέθηκε στο σύγχρονο λεξιλόγιο μαζί με τις κοινωνικές επενδύσεις (social intrepreneurship). Παρ’ όλα αυτά, ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς. Όπως σημειώνει ο γκουρού του μάνατζμεντ Michael Porter, “δισεκατομμύρια συνεχίζουν να σπαταλώνται σε αναποτελεσματική φιλανθρωπία (αναφέρεται στο Economist 2006)”.
Αρκετά τα ερωτήματα που προκύπτουν από το ως άνω ανάγνωσμα. Σε ποιο προχωρημένο στάδιο όμως αρκεί να συνειδητοποιήσουμε ότι ο κ. Χουλιάρας, ο κ. Omidiyar – κυρίως -, αλλά ακόμη και ο κ. Michael Porter, μιλούσαν για τις Κοιν.Σ.Επ. Το πραγματικό ερώτημα που προκύπτει μετά από όλα αυτά όμως είναι το εξής: Είναι οι Κοιν.Σ.Επ. πραγματικά μη κερδοσκοπικοί φορείς και ποια η θέση της ως άνω λογικής στο δικαιϊκό σύστημα της Ελλάδας; Υπάρχει άραγε χώρος στη χώρα για διαφορετικές οργανώσεις, διαφανείς, με σύγχρονη -επιχειρηματική- λογική στην καταπολέμηση της φτώχειας;
Είναι πιστεύετε έτοιμη η κοινωνία των πολιτών να δεχθεί τις Κοιν.Σ.Επ. και τα “πρωτότυπα” δικαιώματά της; Η απάντηση κατά την άποψη του γράφοντος το παρόν είναι πως όχι ακόμα. Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς, όπως πολύ εύστοχα σημείωσε παραπάνω ο κ. Χουλιάρας. Αλλά η δουλειά μας είναι να κάνουμε πιο στοχευμένη την προσπάθειά μας στην καταπολέμηση των ανισοτήτων και όλοι πρέπει να συμβάλλουμε σε αυτό. Με πρώτα τα ιδρύματα. Από τη δημοσίευση του νόμου[2] που πρώτος θέσπισε την ίδρυση της εν λόγω “επιχείρησης” και τις δειλές εμφανίσεις στην οικονομική ζωή τη χώρας των πρώτων Κοιν.Σ.Επ. λίγο αργότερα, παρατηρήθηκε μια απροθυμία των ιδρυμάτων και εν γένει των κοινωνικών δωρητών να χρηματοδοτήσουν ενώσεις προσώπων τέτοιας μορφής και όχι άδικα. Η αλήθεια είναι ότι υπήρξαν κατά το παρελθόν Κοιν.Σ.Επ. οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ως άρματα πελατειακών σχέσεων κάτι που διαστρέβλωσε σχεδόν ανεπίστρεπτα τον πραγματικό κοινωνικό και οικονομικό σκοπό της δημιουργίας τους, ο οποίος εντελώς σχηματικά μπορεί να συνοψισθεί στο εξής τρίπτυχο: καταπολέμηση της ανεργίας – ταυτόχρονη επιδίωξη κοινωνικού και οικονομικού σκοπού[3] – άμεσα δημοκρατικός τρόπος λειτουργίας.
Άλλη άποψη που θέλει την Κοιν.Σ.Επ. να αποτελεί κερδοσκοπική εταιρεία και ως εκ τούτου να μη δικαιούται επί της ουσίας χρηματοδότηση από ιδιωτικούς ή άλλους φορείς με χρηματοδοτικούς σκοπούς, έχουσα μάλιστα πλήθος υποστηρικτών, η οποία τη στιγμή ετούτη μάλιστα κρίνεται ως συντριπτικώς επικρατούσα είναι ότι η Κοιν.Σ.Επ. παρά τον πανθομολογούμενο κοινωνικό της χαρακτήρα δύναται να διανέμει κέρδη στα μέλη της, κάτι που ταυτίζεται με την κερδοσκοπία. Κατά την άποψη του γράφοντος αυτή η διατύπωση είναι απόλυτη και δημιουργεί σοβαρή σύγχυση, η οποία επί της ουσίας αποβαίνει εις βάρος της αναζητούμενης αλήθειας. Για να κατανοήσουμε την αληθή έννοια της κερδοσκοπικής δραστηριότητας θα επανέλθουμε σε ένα αρκετά σύνθετο η αλήθεια είναι ζήτημα, με το οποίο ασχοληθήκαμε σε παλαιότερο κείμενό μας: την κερδοσκοπική δραστηριότητα. Για το σκοπό αυτό θα δανειστούμε ένα χωρίο της ομολογουμένως φτωχής νομολογίας σχετικά με το ζήτημα. Με την υπ’ αριθμ. 3010/2014 απόφασή του το Πολυμελές Πρωτοδικείο Πειραιά ασχολούμενο παρεμπιπτόντως με την κερδοσκοπική δραστηριότητα Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας αναλύει:
Το στοιχείο που διαφοροποιεί την αστική εταιρία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα από την έννοια γένους της, την εταιρία των άρθρων ΑΚ 741 επ., είναι ο «ιδανικός» σκοπός της, δηλαδή η αδυναμία των μελών της να καρπωθούν κέρδη από την εταιρική δράση. Από την άλλη, η κτήση νομικής προσωπικότητας στην αστική εταιρία προϋποθέτει κατά την ΑΚ 784 την επιδίωξη οικονομικού σκοπού, ο οποίος δεν συνίσταται αποκλειστικά στην επίτευξη κέρδους, αλλά μπορεί να έχει ευρύτερο περιεχόμενο. Ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας είναι συμβατός με τον οικονομικό σκοπό της ΑΚ784 στον βαθμό που και στη μη κερδοσκοπική αστική εταιρία είναι δυνατή η επιδίωξη κέρδους, εφόσον αυτό δεν διανέμεται στους εταίρους. Ακόμα όμως και όταν η εταιρία δεν αποβλέπει στην επίτευξη κέρδους για τη χρηματοδότηση των σκοπών της, όταν δηλαδή έχει κατά κυριολεξία μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα…
Από τα ανωτέρω προκύπτει το συμπέρασμα για την αληθή έννοια της κερδοσκοπικής δραστηριότητας, στο οποίο είχαμε ήδη καταλήξει παλαιότερα: δύναται μη κερδοσκοπικός φορέας να ασκεί εμπορική δραστηριότητα αρκεί να μη διανέμεται το κέρδος που ο τελευταίος επέτυχε στους εταίρους – μέλη. Πάμε όμως λίγο πιο μακριά τη σκέψη μας· τι σημαίνει ακριβώς διανομή κερδών; Κατ’ ακριβολογία διανομή κερδών αποτελεί η μεταβίβαση κυριότητας καθαρών κερδών σε μέλη ένωσης προσώπων που επιδιώκει το κέρδος. Για να προκύψουν τα καθαρά κέρδη θα πρέπει να αφαιρεθούν τα λειτουργικά, μισθολογικά και άλλα έξοδα.
Πράγματι η Κοιν.Σ.Επ., δύναται να διανέμει κέρδη της στα μέλη της, πλην όμως πρέπει να γίνει η εξής διάκριση: τα μέλη αυτά θα πρέπει να είναι συγχρόνως και εργαζόμενοι της Κοιν.Σ.Επ.[4] από την επισκόπηση της εν λόγω διάταξης που σημειώνεται στο υποσέλιδο προκύπτει ότι το ποσοστό 35% των κερδών της Κοιν.Σ.Επ. δεν διανέμεται κατ’ ακριβολογία στα μέλη της, αλλά στους εργαζόμενους συνολικά και συμμέτρως. Απλά δύναται εργαζόμενοι της Κοιν.Σ.Επ. να είναι και μέλη της. Άραγε το ποσοστό αυτό αποτελεί γνήσια διανομή κερδών, όπως συνοπτικά παρατέθηκε παραπάνω και εννοείται από την κρατούσα άποψη;[5] Η αλήθεια είναι πως όχι. Και συντριπτικό νομικό επιχείρημα σε αυτή την άποψη είναι η πιο εύστοχη διατύπωση της προηγούμενης διάταξης πριν την τροποποίησή του. Ο νόμος του 4019/2011 χαρακτήριζε τη διανομή αυτή ως bonus παραγωγικότητας στους εργαζόμενους του φορέα. Η πραγματική φύση της περιουσιακής αυτής μεταβίβασης είναι καθαρά μισθολογικός και όχι διανεμητικός.
Άλλωστε το ποσοστό αυτό, αν πράγματι διατεθεί, θα δηλωθεί φορολογικά σαν μισθολογικό κόστος και όχι σαν μέρισμα από εμπορική δραστηριότητα και συμμετοχή σε εμπορική εταιρεία, δεδομένου μάλιστα ότι τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. δεν αποκτούν την ιδιότητα του εμπόρου εκ της συμμετοχής τους σε αυτήν, ανεξάρτητα αν εργάζονται σε αυτήν, ανεξάρτητα αν λαμβάνουν (κατά το μέρος που τους αναλογεί) το 35% των κερδών. Το ποσοστό αυτό “διανέμεται” πλέον του καταβαλλόμενου μισθού σαν επιπλέον μισθολογική παροχή και μάλιστα υπολογίζεται για την είσπραξη των ασφαλιστικών εισφορών από το ΙΚΑ, δηλαδή αναλογεί σε αυτό ασφαλιστικό κόστος και φορολογείται σαν μισθωτή υπηρεσία. Δεν είναι δηλαδή γνήσια διανομή κερδών.
Τέλος κρίνεται ιδιαίτερα χρήσιμο να παρατηρηθεί ότι το ποσοστό αυτό δεν διανέμεται μόνο στα μέλη – εργαζόμενους, αλλά σε όλους τους εργαζόμενους (συμμέτρως στον κάθε ένα από αυτούς), ασχέτως του αν είναι μέλη ή όχι. Επίσης δύναται να αποφασιστεί (με το κατ’ ελάχιστο ποσοστό του 66% των ψήφων της γενικής συνέλευσης του Φορέα) να μη διανεμηθεί στους εργαζόμενους και να διατεθεί στη διεύρυνση της παραγωγικής δραστηριότητας του Φορέα, δηλαδή ακόμη και στις κοινωνικές – κοινωφελείς υπηρεσίες που αυτός παρέχει. Σε αυτές τις περιπτώσεις που ενδεικτικά απαριθμούνται στην παρούσα παράγραφο τα επιχειρήματα της κρατούσας άποψης δεν τυγχάνουν εφαρμογής και ερείσματος. Σε τούτες τις περιπτώσεις, δηλαδή στην περίπτωση που δεν “διανέμεται” μέρος των κερδών με απόφαση της γενικής συνέλευσης, ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας του Φορέα επικρατεί; Η ιδεολογική καθαρότητα της κρατούσας άποψης, όπως θα δούμε και σε επόμενες αναλύσεις αποβαίνει εις βάρος των θεμελίων της.
Άλλωστε ποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι στην D. light με τις φθηνές λάμπες στην Ινδία και την Αφρική και την Bridge International Academies με την πάμφθηνη, αλλά σωτήρια, εκπαίδευση που παρέχει υπερισχύει ο κερδοσκοπικός τους σκοπός, δεδομένου ότι αν δεν κάνω λάθος, τα όποια, κέρδη τους ή μέρος των κερδών τους καταλήγει στα μέλη που τα απαρτίζουν, ώστε συγχρόνως με το άκρως σημαντικό κοινωφελές τους έργο να δύνανται να βιοπορίζονται συγχρόνως ή να αμείβονται για τις ιδιαιτέρως κρίσιμες υπηρεσίες που παρέχουν στους μη έχοντες;
Κώστας Μπρίλης
Νομικός
Στείλτε μας τις δικές σας απορίες (στο [email protected]) και μπορεί να αποτελέσουν το επόμενο θέμα της στήλης!
Η Ομάδα Newsletter του HIGGS
[1] ο.π.= όπου παραπάνω. Εννοείται ότι θα πρέπει να ανατρέξετε στο συγκεκριμένο σύγγραμμα, το οποίο αναφέρθηκε ήδη στο κείμενο.
[2] ν. 4019/2011, ο οποίος ως γνωστόν αναμορφώθηκε πλήρως με τις τροποποιήσεις που επέβαλε ο ν. 4430/2016
[3]Οι ΑΜΚΕ είναι προτιμότερες όταν υπερτερεί ο κοινωνικός του οικονομικού σκοπού (βλ. μικρότερη εμπορική δραστηριότητα), είναι μικρός και σταθερός ο αριθμός των εταίρων και δεν μεταβάλλεται συχνά, δεν ενοχλεί η απεριόριστη ευθύνη των εταίρων, δεν ενδιαφέρει η πραγματοποίηση και η διανομή τυχόν κερδών και δεν ενδιαφέρει η ρητή δέσμευση στη δημοκρατική διοίκηση της εταιρίας. Οι εταίροι μιας ΑΜΚΕ μπορούν να αμειφθούν για συγκεκριμένη εργασία που παρέχουν, αλλά δεν μπορούν να πάρουν μέρος από τα κέρδη με την ιδιότητά τους ως εταίροι.
Οι ΚΟΙΝΣΕΠ είναι προτιμότερες όταν προβλέπεται ταυτόχρονη επιδίωξη κοινωνικού και οικονομικού σκοπού (μεγαλύτερη ένταξη στην αγορά στην εξασφάλιση εσόδων), ενδιαφέρει η δραστηριοποίηση σε πολλαπλές οικονομικές δραστηριότητες, υπάρχει δέσμευση στη συλλογική διάσταση, επιτρέπεται με σχετική ευκολία η αλλαγή της σύνθεσης των μελών, υπάρχει δέσμευση στη δημοκρατική διοίκηση, ενδιαφέρει η περιορισμένη διανομή κερδών στους/στις εργαζόμενους/ες (http://ilfconsult.com)
[4] Συγκεκριμένα η διάταξη του αρ. 21 του ν. 4430/2016 αναφέρει:
1. Τα κέρδη της Κοιν.Σ.Επ. δεν διανέμονται στα μέλη, εκτός αν αυτά είναι εργαζόμενοι, οπότε εφαρμόζεται η παράγραφος 2.
2. Τα κέρδη διατίθενται ετησίως ως εξής:
α. κατά ποσοστό 5% για το σχηματισμό τακτικού αποθεματικού, β. κατά ποσοστό 35% διανέμονται στους εργαζομένους της επιχείρησης, εκτός αν τα 2/3 των μελών της Γενικής Συνέλευσης του Φορέα αποφασίσουν αιτιολογημένα τη διάθεση μέρους ή όλου του ποσοστού αυτού σε δραστηριότητες του στοιχείου γ’ γ. το υπόλοιπο διατίθεται για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και τη γενικότερη διεύρυνση της παραγωγικής του δραστηριότητας.
[5] Με την πραγματική έννοια της διανομής κερδών θα ασχοληθούμε και στο μέλλον. Προτιμάται η μη ανάλυση εδώ για λόγους κατανόησης του κειμένου και οικονομίας χώρου.
