Η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων
Η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων (ΕΓΠΑΑ) του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου αποτελεί την αρμόδια εθνική αρχή για την προστασία των ασυνόδευτων και των χωρισμένων από την οικογένειά τους ανηλίκων που ζουν στην χώρα μας. Στο πλαίσιο αυτό, σχεδιάζουμε και εφαρμόζουμε πολιτικές και δράσεις για τη διασφάλιση της προστασίας και της συνολικής ευημερίας των ανηλίκων πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενώνπου βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια χωρίς τους γονείς τους.
Οι αρμοδιότητές μας πηγάζουν από τον Οργανισμό του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου (π.δ.106/2020) και πλέον και από τον ν. 4939/2022 όπως αυτός έχει τροποποιηθεί από τον ν. 4960/2022. Αυτές αφορούν κυρίως τη διαχείριση αιτημάτων στέγασης, καθώς και την αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Πιο συγκεκριμένα οι αρμοδιότητες περιλαμβάνουν την μετεγκατάσταση ως μηχανισμό αλληλεγγύης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την επείγουσα ανταπόκριση για παιδιά που διαβιούν σε επισφαλείς συνθήκες, την παρακολούθηση και αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών στις δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Βασικός μας στόχος, αποτελεί η προώθηση της κοινωνικής ένταξης των ανηλίκων, η επιτροπεία και η εν γένει θεσμική προστασία τους.
Βασική στρατηγική προτεραιότητα της Γραμματεία μας συνιστά η δημιουργία και καθιέρωση ενός ολοκληρωμένου συστήματος παιδικής προστασίας και φροντίδας. Για τον λόγο αυτό, σχεδίασε την Εθνική Στρατηγική για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύσσει δράσειςκαι προγράμματα, αναμορφώνει θεσμούς,και προτείνει νομοθετικές ρυθμίσεις ή προωθεί πρακτικές που αποσκοπούν στην καλύτερη διασφάλιση των δικαιωμάτων ανηλίκων.
Η λειτουργία της ΕΓΠΑΑ μέσα από τις δράσεις και τα προγράμματα που υλοποιούνται από τις τέσσερις μονάδες που την απαρτίζουν, προάγει τον κοινωνικό και παιδοκεντρικό χαρακτήρα της πολιτείας για τους ανηλίκους που στερούνται γονικής μέριμνας, και επιδιώκει να ενισχύσει την ανταπόκριση και αποτελεσματικότητα του συστήματος προστασίας των παιδιών. Για το σκοπό αυτό, αξιοποιούνται επιστημονικά τεκμηριωμένες πρακτικές (evidence-based practice) που εφαρμόζονται διεθνώς και έχουν κριθεί αποτελεσματικές, υιοθετώντας μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα των παιδιών.Ακολουθούμε τις στρατηγικές προτεραιότητες που έχουν τεθεί σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, και τηρούμε τους στόχους των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Υπό το πρίσμα αυτό, συνεργαζόμαστε μεαρχές, κρατικές υπηρεσίες, ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς όπως ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο, η UNHCR, η UΝICEF και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, καθώς και με φορείς της κοινωνίας των πολίτων. Το πεδίο συνεργασίας μας προσδιορίζεται κάθε φορά από το πεδίο αρμοδιοτήτων ή δράσης και εξειδίκευσης του εκάστοτε φορέα ή οργανισμού. Πιο συγκεκριμένα αφορά την στέγαση των ανηλίκων, την επιτροπεία, την παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών υποστήριξης, την προστασία από την κακοποίηση ή εκμετάλλευση, την εκπαίδευση, τον αθλητισμό, την ψυχαγωγία,την μετακίνηση και τις συνοδείες των ανηλίκων.
Αναδεικνύοντας κάποια από τα πιο πρόσφατα πεδία συνεργασίας μας, αρχικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι ένα ολοκληρωμένο σύστημα προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, απαρτίζεται από πολλά μέρη. Ένα εκ των οποίων είναι το σύστημα επιτροπείας που εφαρμόζεται στη χώρα. Το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, μέσω της ΕΓΠΑΑ, σχεδίασε ένα ενιαίο Εθνικό Σύστημα Επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων (ΕΣΕΑΑ) που εγγυάται αποτελεσματικότητα, ευελιξία και λογοδοσία, το οποίο θεσμοθετήθηκε με τον ν. 4960/2022. Το ΕΣΕΑΑ πρόκειται να τεθεί σε εφαρμογή εντός του 2023, αξιοποιώντας την συμβολή των φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών που διαθέτουν πολυετή εμπειρία στο πεδίο της προστασίας και εκπροσώπησης των ασυνόδευτων ανηλίκων.
Ακόμη, στο πλαίσιο της αναζήτησης και υλοποίησης βιώσιμων λύσεων, αλλά και της πραγμάτωσης των δικαιωμάτων των παιδιών, η ΕΓΠΑΑ προάγει την κοινωνική ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων, ενδυναμώνοντας τους ανηλίκους και δημιουργώντας εντός της κοινότητας τις συνθήκες εκείνες που προάγουν την αρμονική συνύπαρξη και την κοινωνική συνοχή. Βασικός παράγοντας για την ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκωνέχει κριθεί η πρόσβαση τους στην τυπική εκπαίδευση και η συστηματική φοίτηση τους στο σχολείο. Προς αυτή την κατεύθυνση,η ΕΓΠΑΑ συνεργάζεται στενά με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων και ιδίως το Τμήμα Εκπαίδευσης Προσφύγων. Επίσης, υποστηρίζει αδιάλειπτα το έργο των εκπαιδευτικών στις δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Παράλληλα, διασυνδέει και ενημερώνει φορείς για την υλοποίηση δράσεων που σχετίζονται με την επαγγελματική κατάρτιση και την πολιτισμική επιμόρφωση των ανηλίκων, στοχεύοντας στην ομαλή μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή.Αναμφίβολα η γνώση και επάρκεια της ελληνικής γλώσσας έχει αναδειχθεί ως το πολυτιμότερο εφόδιο για τους ανηλίκους για να προωθηθεί η κοινωνική ένταξή τους. Μέσα από μια σειρά συστηματικών δράσεων που υλοποιούνται σε σταθερή συνεργασία με φορείς της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, μουσείωνκαι δήμων, τα παιδιά εφοδιάζονται με γνώσεις και δεξιότητες και την ίδια στιγμή καλλιεργείται ένα πνεύμα αρμονικής συνύπαρξης.
Παράλληλα, ο Εθνικός Μηχανισμός Επείγουσας Ανταπόκρισης (ΕΜΕΑ), όπως εφαρμόζεται από τον Απρίλιο του 2021 και έχει θεσμοθετηθεί τον Ιούλιο του 2022, έχει ως σκοπό τον εντοπισμό, την άμεση παραπομπή στέγασης και την τοποθέτηση σε δομές επείγουσας Φιλοξενίας, ασυνόδευτων ανηλίκων που διαβιούν σε καθεστώς αστεγίας ή επισφάλειας. Ο ΕΜΕΑ αποτελείται από δύο κύριους άξονες λειτουργίας: την Τηλεφωνική Γραμμή και τις Κινητές Μονάδες. Πιο συγκεκριμένα, η τηλεφωνική γραμμή δέχεται παραπομπές με τον εντοπισμό ενός ανηλίκου σε επισφαλείς συνθήκες από εθνικές αρχέςόπως Αστυνομία και Υπηρεσία Ασύλου, από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, δομές του Εθνικού Συστήματος Υγείας, καθώς και από πολίτες και τους ίδιους τους ασυνόδευτους ανήλικους. Οι κινητές μονάδες, οι οποίες λειτουργούν από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην Αττική και Κεντρική Μακεδονία, ειδοποιούνται άμεσα για την παραπομπή ενός ανηλίκου και προβαίνουν στις απαραίτητες ενέργειες για την άμεση παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών, την εκπροσώπησή του και τη μετακίνηση του σε δομή επείγουσας φιλοξενίας. Ακόμη, ομάδες street-workμε καθημερινή παρουσία σε Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου ή σε κομβικά σημεία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης προσπαθούν να εντοπίσουν ανηλίκους που εκφεύγουν του συστήματος προστασίας προκειμένου να γίνει εκτίμηση των αναγκών και του βέλτιστου συμφέροντος τους και να σχεδιαστεί ένα εξατομικευμένο πλάνο δράσης.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μας και της Εθνικής Στρατηγικής στοχεύουμε στο σχεδιασμό πρωτοκόλλων και στην εφαρμογή καλών πρακτικών για την προστασία των παιδιών από κάθε μορφή βίας, κακοποίησης και εκμετάλλευσης. Βρισκόμαστε σε μια προσπάθεια να αναπτύξουμε δράσεις που θα αποσκοπούν στην καθιέρωση ενός κώδικα δεοντολογίας για όλους τους επαγγελματίες που εργάζονται με ασυνόδευτους ανηλίκους. Ακόμα επιδιώκουμε την ενδυνάμωση των ανηλίκων προκειμένου να αναγνωρίζουν καταστάσεις που πιθανά να τους θέσουν σε κίνδυνο, όπως και το πού μπορούν να αναζητήσουν βοήθεια, την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους και την συστηματική επιμόρφωση και εποπτεία των επαγγελματιών που τους πλαισιώνουν.Σε κάθε περίπτωση, για να είμαστε σε θέση να χαράξουμε πολιτικές και να ενισχύσουμε τις υπηρεσίες βασιζόμενοι σε στοιχεία,προβαίνουμε, μεταξύ άλλων, στην βελτιστοποίηση του συστήματος συλλογής δεδομένων για τους ανηλίκους και τις ανάγκες τους, αλλά και τις δομές φιλοξενίας.
Ηρακλής Μοσκώφ
Ειδικός Γραμματέας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων
