Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η κοινωνία των πολιτών μέσα από το φακό του ΕΣΠΑ
Είναι γεγονός πως σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζεται ο ρόλος της Κοινωνίας των Πολιτών στη χρηστή διακυβέρνηση ήδη από τη «Συνθήκη». Σε επίπεδο Κρατών-Μελών της Ε.Ε. υπάρχουν διάφορες πρακτικές, αλλά χρησιμοποιούνται κυρίως δύο κριτήρια για να εννοιοδοτήσουν τις Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών: η νομική μορφή της οργάνωσης και η φύση των δραστηριοτήτων της. Επομένως βασικά εννοιολογικά στοιχεία αφορούν σε εθελοντικές οργανώσεις με επίσημη ή θεσμική οντότητα, σε μη κερδοσκοπικές, σε ανεξάρτητες από κυβερνήσεις και άλλες δημόσιες αρχές, σε οντότητες που διοικούνται κατά τρόπο ανιδιοτελή και με δραστηριότητες που στοχεύουν, τουλάχιστον εν μέρει, στην προώθηση του δημοσίου συμφέροντος.
Στη χώρα μας δραστηριοποιούνται αρκετές οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών που έχουν δημιουργήσει ουσιαστικό κοινωνικό αποτύπωμα μέσω των παρεμβάσεών τους, γεγονός που αναγνωρίζει η πολιτεία και ιδιαιτέρως η παρούσα διακυβέρνηση υπό τον Πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη, με το να συνεργάζεται εποικοδομητικά μαζί τους για την επίτευξη των κοινών στόχων. Έχει δε ψηφιστεί πρόσφατα ειδική νομοθεσία με στόχο την συνολική καταγραφή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και τη δημιουργία ενός πλαισίου ενεργειών για την ενίσχυση των δράσεών τους, ώστε να διασφαλίζονται ταυτόχρονα οι όροι διαφάνειας.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο μέχρι σήμερα, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών χρηματοδοτούνται από κονδύλια της Ε.Ε. είτε (κατά κύριο λόγο) όταν ενεργούν ως φορείς υλοποίησης προγραμμάτων και έργων εξ’ ονόματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή ως δικαιούχοι δράσεων της Ε.Ε., π.χ. σε προγράμματα ενίσχυσης της κοινωνίας των πολιτών. Στις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις επιμερισμένης διαχείρισης (shared management EU – Member State) όπως το ΕΣΠΑ, η αρχή της εταιρικής σχέσης αποτελεί βασικό στοιχείο για την αξιοποίηση των διαρθρωτικών Ταμείων, με βάση τη διασφάλιση της συμμετοχής των περιφερειακών, τοπικών, αστικών και άλλων δημόσιων αρχών, της κοινωνίας των πολιτών, των οικονομικών και κοινωνικών εταίρων και, κατά περίπτωση, ερευνητικών οργανισμών ή ακαδημαϊκών ιδρυμάτων. Διαχρονικά στις Επιτροπές Παρακολούθησης των Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ μετέχουν όλοι οι θεσμικοί κοινωνικο-οικονομικοί εταίροι της χώρας και στις χρηματοδοτήσεις εντάσσονται δράσεις για την ενδυνάμωσή τους και την επίτευξη των σκοπών τους.
Επιπλέον, κατά την περίοδο του ΕΣΠΑ 2021-2027, οι Κανονισμοί ορίζουν ότι κάθε Κράτος Μέλος θα μπορούσε δυνητικά να υποστηρίζει και ευρύτερα δράσεις φορέων που εκπροσωπούν την κοινωνία των πολιτών, όπως περιβαλλοντικούς εταίρους, μη κυβερνητικές οργανώσεις, ή φορείς που είναι υπεύθυνοι για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης, των θεμελιωδών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες, της ισότητας των φύλων και της καταπολέμησης των διακρίσεων, ανάλογα με την περίπτωση και τις εγκεκριμένες στρατηγικές, υπό προϋποθέσεις που ορίζει η εκάστοτε εθνική νομοθεσία και συμφωνούνται με την Ε.Ε. Ως Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Τομεακών Προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ+) του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, έχουμε την αρμοδιότητα διαχείρισης του μεγαλύτερου σε προϋπολογισμό Προγράμματος του νέου ΕΣΠΑ «Ανθρώπινο Δυναμικό και Κοινωνική Συνοχή 2021-2027», ύψους περίπου 4,2 δις Ευρώ, που υποστηρίζει κυρίως κρατικές παρεμβάσεις που αφορούν στην απασχόληση, την εκπαίδευση, την κοινωνική ένταξη και την ισότητα των φύλων. Προβλέπονται επίσης δράσεις εθνικής εμβέλειας σε τομείς όπως η ενεργός γήρανση, η κοινωνική καινοτομία, η κοινωνική οικονομία και επιχειρηματικότητα, ή δράσεις δεξιοτήτων, με έμφαση στους νέους, ειδικούς τομείς ή ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Για πρώτη φορά έχει εγκριθεί, μέσω του Προγράμματος που προαναφέρθηκε, διακριτή Προτεραιότητα για την κοινωνική καινοτομία (ύψους 25 εκατ. Ευρώ, προκειμένου να μπορούν να δημιουργηθούν και να ενταχθούν δράσεις καινοτομίας. Επιπρόσθετα το ΕΚΤ+ επιμερίζει πόρους και στα προγράμματα ΕΣΠΑ των Περιφερειών της χώρας. Η Προτεραιότητα της Κοινωνικής Καινοτομίας αποτελεί κοινή στοχοθεσία με την ΕΕ και σύμφωνα με το εγκεκριμένο Πρόγραμμα είναι εφικτό να χρηματοδοτήσει δράσεις όπως τη θεσμική και επιχειρησιακή ενίσχυση φορέων κοινωνικής καινοτομίας (όπως του Ελληνικού Κέντρου Ικανοτήτων Κοινωνικής Καινοτομίας), συστημικές δράσεις όπως μελέτες ή εθνικά σχέδια δράσης, παρεμβάσεις για την προώθηση και ενδυνάμωση της κοινωνικής καινοτομίας με ενέργειες δικτύωσης των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών μεταξύ τους ή και με άλλους φορείς, δράσεις ανταλλαγής τεχνογνωσίας και καλών πρακτικών, δημιουργίας συμπράξεων, διαγωνισμοί στο πλαίσιο προαγωγής της κοινωνικής καινοτομίας με χρηματοδότηση των καλύτερων σχεδίων ή δημιουργία δικτύων πόλεων-περιφερειών για την κοινωνική καινοτομία.
Δεδομένου ότι ο σχεδιασμός προσκλήσεων προς χρηματοδότηση για δράσεις στο πλαίσιο αυτής της Προτεραιότητας, είναι μια καινούρια και δυναμική διαδικασία, στην οποία εμπεριέχεται η καινοτομία και ο κοινωνικός πειραματισμός, θα πρέπει να διασφαλίζεται αφενός ένα ευέλικτο πλαίσιο υλοποίησης και απολογισμού των δράσεων και αφετέρου ότι θα τηρούνται οι οριζόντιες αρχές αλλά και οι ειδικότεροι όροι που προβλέπονται από τους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς και το εθνικό θεσμικό πλαίσιο για τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Επομένως ο σχεδιασμός είναι προφανώς συνεργατικός με συναρμόδια Υπουργεία πολιτικής (Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Υγείας κ.α.), με τον κοινό στόχο όλων να είναι η αξιοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας των πολιτών ειδικά σε τομείς ή πεδία όπου η πολιτεία είτε δεν είναι εφικτό να φτάσει ή η κοινωνία των πολιτών μπορεί να δώσει μια λιγότερο τυπική και άμεση προσέγγιση, πάντοτε όμως με μέριμνα για τα στοιχεία εκείνα που θα διασφαλίσουν -καθώς θα σχετίζονται δημόσιοι πόροι και όχι μόνο οι προερχόμενοι από την ιδιωτική ή άλλη πρωτοβουλία- την ακεραιότητα των διαδικασιών και την εγγύηση των αποτελεσμάτων.
Επιπρόσθετα, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να αντλήσουν ανταγωνιστικά χρηματοδότηση από διάφορους πρόσθετους πόρους ή Ταμεία της Ε.Ε., όπως το πρόγραμμα Horizon Europe όταν πρόκειται για έρευνα και καινοτομία, το Erasmus+ για την εκπαίδευση, την κατάρτιση, τη νεολαία και τον αθλητισμό, ή το Creative Europe για πρωτοβουλίες που αφορούν στον ευρωπαϊκό οπτικοακουστικό, πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα. Επίσης από το CERV για την προστασία και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αξιών της Ένωσης, όπως αυτά ισχύουν μέσα από τις σχετικές Συνθήκες της ΕΕ και τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ή τo INTPA που είναι τμήμα της ΕΕ αρμόδιο για τη διεθνή συνεργασία και ανάπτυξη.
Κλείνοντας είναι σαφές ότι προκύπτει ένα ενδιαφέρον και καινοτόμο πεδίο δράσης προς αξιοποίηση, πάντοτε υπό όρους διαφάνειας και ελέγχων, ούτως ώστε η χώρα μας να αξιοποιήσει και να συνεργαστεί με τον θεσμό της κοινωνίας των πολιτών.
Το στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί είναι ο συνδυασμός της ευελιξίας και της αμεσότητας της κοινωνίας των πολιτών, προς τους σκοπούς εκείνους όπου μπορεί να αναληφθεί δράση και πρωτοβουλία συμπληρωματικά και ουσιαστικά προς τους θεσμούς της πολιτείας, ειδικά στο πεδίο, ή σε τοπικό επίπεδο, στις γειτονιές ή τις οικογένειες, όπως σε αντίστοιχα επιτυχημένα παραδείγματα από άλλες χώρες, με την ανάγκη μιας όχι μόνο κοινωνικής, αλλά οικονομικής και θεσμικής λογοδοσίας, εφόσον πλέον αποδοθεί δημόσια χρηματοδότηση (Ευρωπαϊκή /εθνική).
Νίκη Δανδόλου,
Ειδική Γραμματέας Διαχείρισης Προγραμμάτων Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου
Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας & Οικονομικών
