Κοινωφελή Ιδρύματα και ανάπτυξη των ελληνικών ΟΚοιΠ
Αναμφίβολα, το 2012 υπήρξε για την ελληνική κοινωνία ένα έτος ιδιαίτερο οδυνηρό. Είναι η χρονιά που πλέον οι κοινωνικές ανάγκες ανέρχονταν ιλλιγιωδώς, πολλοί συνάνθρωποί μας επιβιώνουν μετά δυσκολίας, οι κρατικές δαπάνες μειώνονται δραστικά, ενώ για μια περίοδο σταματούν τελείως για τις ελληνικές ΟΚοιΠ. Σίγουρα το έτος δεν διεκδικεί χαρμόσυνους τίτλους. Παρ’ όλα αυτά, αποτελεί ένα σημαντικό σημείο για το ελληνικό οικοσύστημα ΟΚοιΠ. Πέραν της ενεργοποίησης πολλών οργανώσεων, άτυπων ομάδων και ατομικών πρωτοβουλιών, το 2012 αποτελεί και ένα έτος που ουσιαστικά υποδεχτήκαμε νέα, πολύ ενεργά, Κοινωφελή Ιδρύματα, ενώ μια σειρά από άλλα ενίσχυσαν τη δράση τους επανακαθορίζοντας τη στρατηγική τους. Είναι η περίοδος όπου το οικοσύστημα ελληνικών ΟΚοιΠ θα βρει την αναγκαία χρηματοδοτική στήριξη για να «ανθίσει».
Όπως προκύπτει και από τη σχετική έρευνα του HIGGS, τα Κοινωφελή Ιδρύματα χρηματοδότησαν και χρηματοδοτούν πλήθος έργων σε ολόκληρη την Ελλάδα, έργων που στην πλειονότητά τους υλοποιούνται από ελληνικές ΟΚοιΠ. Η αναβάθμιση αυτού του αρκετά ευέλικτου και δραστήριου καναλιού επέφερε μια σημαντική χρηματοδοτική ενίσχυση την ώρα που ήταν περισσότερο αναγκαίο: όταν καταγράφαμε αυξανόμενες κοινωνικές ανάγκες και περιορισμό των πιο «παραδοσιακών» πόρων (δωρεές ιδιωτών, κρατικές και λίγο αργότερα ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις, ΕΚΕ).
Παράλληλα, το κανάλι στήριξε όλο και πιο σύνθετα προγράμματα και έργα μέσα από τα οποία οι υλοποιητές, δηλαδή οι ελληνικές ΟΚοιΠ, απέκτησαν εμπειρία και ενίσχυσαν τις επιχειρησιακές και οργανωτικές τους ικανότητες. Προς αυτό, φυσικά βοήθησαν και οι περισσότερες δυνατότητες απασχόλησης προσωπικού και μεγένθυσης των διαθέσιμων ανθρώπινων πόρων, και συνεπώς και της δεξαμενής δεξιοτήτων.
Καθόλη τη διάρκεια των επόμενων ετών τα Κοινωφελή Ιδρύματα διαμόρφωσαν πιο συνεκτικές διαδικασίες κατάθεσης και αξιολόγησης αιτημάτων χρηματοδότησης κοινωφελών έργων, δημιούργησαν πρότυπα και συστήματα υποβολής προτάσεων, επικοινώνησαν βασικές προτεραιότητες και στοιχεία στα οποία δίνουν ειδική σημασία. Με τον τρόπο αυτό, καθώς το κανάλι ωριμάζει, εξοικειώνει τις ελληνικές ΟΚοιΠ με σχετικές διαδικασίες, κατ’ ουσίαν τις εκπαιδεύει με τρόπο πρακτικό και συνεπώς συμβάλλει τελικά στην ευρύτερη ενδυνάμωση του οικοσυστήματος. Μάλιστα, εν πολλοίς αυτή η διαδικασία είναι έμμεσα συνειδητή, καθώς τα Ιδρύματα προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ μιας πολιτικής «να είμαι ανοικτός προς όσους περισσότερους γίνεται» και μιας επιλογής «να μεγιστοποιούν τον κοινωνικό αντίκτυπο των χρηματοδοτήσεών τους».
Αλλά και όσον αφορά σε πιο συγκεκριμένες ανάγκες, καταγράφουμε πολλές πρωτοβουλίες ουσιαστικής προσαρμογής στο ελληνικό οικοσύστημα ΟΚοιΠ και υποβοήθησής του. Επί παραδείγματι, το πρόγραμμα «Σημεία Στήριξης» έδωσε την ευκαιρία σε μικρότερες οργανώσεις να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους στο σχετικό κανάλι καλύπτοντας την ανάγκη να ενισχυθούν οι πολλές οργανώσεις που ξεπήδησαν από τις πολλαπλές κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας, ενώ παράλληλα προώθησε τον πειραματισμό και τη λογική των πιλοτικών δράσεων, ενθαρρύνοντας με τον τρόπο αυτό μια ροπή προς την καινοτομία.
Αντίστοιχα, υπήρξε μια, σταδιακή είναι η αλήθεια, αναδιαμόρφωση των δράσεων Κοινωφελών Ιδρυμάτων ώστε να ενισχύονται οι συνεργασίες εντός του οικοσυστήματος, μια τάση η οποία αποτυπώνεται και στη διευρυνόμενη τάση να συνεργάζονται και τα ίδια όλο και περισσότερο τόσο μεταξύ τους όσο και με άλλους φορείς. Αυτό καταγράφει άλλωστε και η έρευνα που διενεργήσαμε με σχεδόν το σύνολο των Κοινωφελών Ιδρυμάτων να είναι θετικά σε συγχρηματοδοτήσεις έργων. Έτσι, πέρα από τη λεκτική προτροπή «συνεργαστείτε» που ακούγεται όλο και περισσότερο, πολλά Κοινωφελή Ιδρύματα «πριμοδοτούν» (στις προκηρύξεις του Active citizens fund με συγκεκριμένο ποσοστό!) συνεργατικές προτάσεις.
Βασικό στοιχείο, δε, του μέρους αυτού του τομέα της φιλανθρωπίας στην Ελλάδα αποτελεί ο – σε μεγάλο βαθμό – συνεργατικός τρόπος με τον οποίο λειτουργεί όσον αφορά στους δωρεοδόχους του. Σε αντίθεση με άλλους χρηματοδότες, όπως ανέδειξε τόσο η πρόσφατη έρευνα του HIGGS για τις επιδράσεις του COVID-19 στις ελληνικές ΟΚοιΠ αλλά και για τα Κοινωφελή Ιδρύματα, τα τελευταια λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό ως συνεργάτες των ΟΚοιΠ ανοίγοντας διάλογο όποτε οι συνθήκες το απαιτούν, ώστε να στηρίξουν τόσο τις οργανώσεις όσο και τα υλοποιούμενα έργα. Χαρακτηριστική ήταν, για όσους είχαν την τύχη να το βιώσουν, η πρακτική του Costas M. Lemos Foundation να απευθυνθεί σε όλους τους δωρεοδόχους του για να ρωτήσει το ακόλουθο: «χρειάζεστε κατά τη δύσκολη αυτή περίοδο κάτι στο οποίο θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε;».
Τι θα μπορούσαμε να αναμένουμε για το μέλλον; Αν κοιτάξουμε πρακτικές σε άλλα οικοσυστήματα, τότε σίγουρα αρκετά!
Εν πρώτοις το ελληνικό οικοσύστημα ΟΚοιΠ, όπως κατέγραψε και η έρευνα για τον COVID-19, αναμένει να στηριχθεί χρηματοδοτικά κατά την τρέχουσα περίοδο περισσότερο από τα Kοινωφελή Iδρύματα, καθώς τα κανάλια «ΕΚΕ» και «Ιδιώτες» εκτιμάται ότι θα είναι λιγότερο εφικτό να συντηρήσουν τις χρηματοδοτήσεις τους στα επίπεδα των προηγούμενων ετών. Και όλα αυτά σε μια περίοδο αυξημένων αναγκών. Άλλωστε, χαρακτηριστική είναι η σχετική εξέλιξη σε ένα άλλο, πιο ανεπτυγμένο, οικοσύστημα, αυτό των ΗΠΑ. Εκεί υπάρχει μια ομάδα Κοινωφελών Ιδρυμάτων που πιέζουν ώστε όχι μόνο να διατηρηθούν οι χρηματοδοτήσεις από το σχετικό κανάλι στα ίδια επίπεδα, αλλά να αυξηθούν σημαντικά. Αντιλαμβανόμενα ότι μεγάλο μέρος των χρηματοδοτήσεων κατευθύνεται σε σχετικά με την πανδημία αιτήματα, ενώ παράλληλα δεν σταματούν και μάλιστα αυξάνονται οι ευρύτερες ανάγκες σε πόρους από όλες τις αμερικανικές ΟΚοιΠ, σχεδόν 800 αμερικανικά ιδρύματα υποστήριξαν τη συνέχιση των χρηματοδοτήσεων προς ΟΚοιΠ με fast-track διαδικασίες. Επιπρόσθετα, μια σειρά από Ιδρύματα, όπως το Ford Foundation, το W.K. Kellogg Foundation κ.α. κατέθεσαν μια πρόταση πολιτικής προς τη δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου που θα επιτρέπει, αν όχι να επιβάλλει, μεγαλύτερο ρυθμό χρηματοδοτήσεων προς τις ΟΚοιΠ, σημειώνοντας την ανάγκη να υποστηριχθεί ο δοκιμαζόμενος (χρηματοδοτικά) τομέας εν μέσω αυξανόμενων κοινωνικών αναγκών. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να αναμένουμε κατά την τρέχουσα περίοδο, η οποία παραμένει ειδική, μια μεγαλύτερη κινητοποίηση του τομέα.
Ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζει η τάση που καταγράφεται προς πολυετείς χρηματοδοτήσεις ή χρηματοδοτήσεις οι οποίες δεν βασίζονται σε project-based λογικές, αλλά σε αυτό που ονομάζεται general operating support (GOS). Ενδεικτική είναι η τοποθέτηση 5 εκ των μεγαλυτέρων ιδρυμάτων στον κόσμο (Ford, Hewlett, MacArthur, Open Society, και Packard Foundations) προς την αύξηση της χρηματοδότησης των ίδιων των οργανώσεων και όχι τόσο των έργων που αυτά υλοποιούν υπό τη λογική ότι αυτό βαίνει μακροπρόθεσμα προς όφελος των τελικών ωφελουμένων. Αντίστοιχα, η έκθεση “New Attitudes, Old Practices: The Provision of Multiyear General Operating Support” (2020) του Center for Effective Philanthropy προσφέρει πολύ ενδιαφέροντα επιχειρήματα υπερ των πολυετών χρηματοδοτήσεων, οι οποίες προσφέρουν την αναγκαία σταθερότητα στις οργανώσεις, ώστε να μπορέσουν να επικεντρωθούν στο πεδίο καθώς και στην ανάπτυξή τους. Ίσως, τέτοιες πρακτικές, που δεν εκλείπουν εντελώς, εφαρμοστούν σε κάποιο πιο γενικευμένο επίπεδο και στην Ελλάδα κατά την επόμενη δεκαετία.
Πέραν από τις ίδιες τις χρηματοδοτήσεις, υπάρχει και μια άλλη διάσταση η οποία είναι σημαντική για ένα οικοσύστημα ΟΚοιΠ και τη συνεισφορά των Κοινωφελών Ιδρυμάτων σε αυτό. Η έκθεση «More Than Money: Making a Difference with Assistance Beyond the Grant» περιέχει μια σειρά από μορφές μη-οικονομικής υποστήριξης, όπως η διασύνδεση με άλλους φορείς και χρηματοδότες, η συμβουλευτική επί οργανωτικών ζητημάτων ή του πεδίου, κ.α. Μάλιστα, πολλά Ιδρύματα στις κατά καιρούς αξιολογήσεις από τους ωφελούμενούς τους καταγράφουν πόσο θετικά αξιολογούν οι ΟΚοιΠ που στηρίζουν την παράλληλη στήριξη σε πλήθος ζητημάτων που δεν αφορούν σε παροχή χρηματικών πόρων. Αναμφίβολα, αρκετά ελληνικά Ιδρύματα προβαίνουν σε τέτοιες ενέργειες, αλλά δεν καταγράφεται μια συστηματική προσέγγιση.
Τέλος, το κανάλι μπορεί να προωθήσει περαιτέρω την καινοτομία στο οικοσύστημα μέσα από εξειδικευμένα προγράμματα προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις (για παράδειγμα έργα με ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών), τις συνεργασίες μέσα από προκηρύξεις όπου είναι επιλέξιμες μόνο συνεργατικές προτάσεις και την εξοικείωση με πιο σύγχρονες μορφές επικοινωνίας μέσα από ένα σύστημα κατάθεσης προτάσεων σε μορφή βίντεο – το τελευταίο, μάλιστα, θα μπορούσε δυνητικά να ευνοήσει οργανώσεις οι οποίες δεν διαθέτουν πολύ έμπειρο στην ανεύρεση πόρων προσωπικό.
Αναντίρρητα, τα Κοινωφελή Ιδρύματα στην Ελλάδα έχουν διαδραματίσει ως σήμερα έναν πολύ σημαντικό ρόλο και η συνεισφορά τους στο οικοσύστημα αναμένεται να μεγεθυνθεί κατά την επόμενη δεκαετία, στηρίζοντας ακόμα περισσότερο την ανάπτυξη της ελληνικής Κοινωνίας Πολιτών.
Σωτήρης Πετρόπουλος
Co-Founder
HIGGS
