Προωθώντας Συνέργειες για την Τεκμηρίωση και Αντιμετώπιση της Ρατσιστικής Βίας
Γαρυφαλλιά Αναστασοπούλου Βοηθός Συντονίστρια – Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας
Για να κατανοήσει κανείς την ταυτοτική διάσταση του Δικτύου Καταγραφής Προστατικών Ρατσιστικής Βίας καλείται να επιστρέψει στη χρονική βάση της δημιουργίας του και να αναδομήσει τις συνθήκες που επικρατούσαν το 2011 αναφορικά με το φαινόμενο μίας από τις πιο επαχθείς εκφάνσεις του ρατσισμού, αυτής της ρατσιστικής βίας. Πρόκειται για μία ευρύτερη περίοδο που διαπιστώνεται ηραγδαία αύξηση της ξενοφοβίας και της ρατσιστικής βίας, άρρηκτα συνδεδεμένη με τη δράση της Χρυσής Αυγής. Παράλληλα, πρόκειται για μία περίοδο που η απουσία επίσημου και αποτελεσματικού συστήματος καταγραφής των ρατσιστικών εγκλημάτων και υποστήριξης των θυμάτων οδηγούσε τόσο στην εμπέδωση ενός πλαισίου ατιμωρησίας για τους θύτες όσο και στην αύξηση της ανασφάλειας για τα θύματααλλά και τις κοινότητές τους. Άλλωστε, το ρατσιστικό έγκλημα στον πυρήνα του είναι ένα έγκλημα που διαπράττεται με στόχο να σταλεί ένα μήνυμα εκφοβισμού όχι μόνο στα θύματα αλλά και σε κάθε άλλο άτομο που μοιράζεται – ή νομίζει ο θύτης ότι μοιράζεται – τα ίδια χαρακτηριστικά με τα θύματα. Όταν, λοιπόν, διαπράττεται ένα ρατσιστικό έγκλημα οι διαλυτικές επιπτώσεις της βίας δεν σταματούν στο θύμα αλλά επεκτείνονται στην κοινότητα στην οποία ανήκει.
Με βάσει τις συγκεκριμένες συνθήκες, οι φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών κλήθηκαν την εν λόγω περίοδο, ουσιαστικά να τεκμηριώσουν την τάση την οποία κατέγραφαν ήδη άτυπα, όταν τα θύματα των ρατσιστικών επιθέσεων προσέρχονταν στις υπηρεσίες τους για υποστήριξη. Μπροστά, λοιπόν, στην ανάγκη διασύνδεσης των εν λόγω φορέωνη Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες προώθησαν την πρωτοβουλία για τη δημιουργία του Δικτύου ώστε να καταγράφουν, επισήμως και ενιαία, το φαινόμενο προκειμένου να καταφέρουν να το αναδείξουν. Στην πρόσκληση ανταποκρίθηκαν φορείς οι οποίοι προσέφεραν και προσφέρουν ιατρικές, κοινωνικές, νομικές υπηρεσίες ή/και έρχονται σε άμεση επαφή με τα θύματα ρατσιστικής βίας ή θύματα άλλων βίαιων επιθέσεων που υποκινούνται από μίσος ή προκαταλήψεις και τέλος, οργανώσεις που έχουν δημιουργηθεί από τις ίδιες τις ομάδες που συνήθως γίνονται στόχος ρατσιστικής βίας. Ανάλογη ανταπόκριση υπήρξε και από το Συνήγορο του Πολίτη τότε έκτοτε συμμετέχει ως παρατηρητής, όπως επίσης και το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών του Δήμου Αθηναίων.
Το συγκεκριμένο εγχείρημα είχε εξαρχής μία βασική μεθοδολογική πρόκληση: πώς να συλλεχθούν στοιχεία για ουσιαστικά αξιόποινες πράξεις με τρόπο αξιόπιστο ώστε να επιτρέπει την περαιτέρω στατιστική τους ανάλυση αλλά και τη διεξαγωγή ασφαλών και αξιόπιστων συμπερασμάτων, σε έναπλαίσιο επιδίωξης της αποδοχής του φαινομένου από τις αρμόδιες αρχές. Η απάντηση στη συγκεκριμένη πρόκληση ήταν η υιοθέτηση από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς μιας κοινής αλλά και αυστηρής μεθοδολογικής προσέγγισης, της καταγραφής των περιστατικών ρατσιστικής βίας σε μία ενιαία φόρμα και αποκλειστικά με βάση τη σχετική μαρτυρία των θυμάτων. Για τη θωράκιση δε της διαδικασίας, οι φορείς που συμμετείχαν και συμμετέχουν στο Δίκτυο δεσμεύονται στην αναγνώριση των περιστατικών ρατσιστικής βίας με βάση έναν κοινό ορισμό, ενώ η ομοιογένεια στη διαδικασία συλλογής στοιχείων επιτυγχάνεται μέσα από την εκπαίδευση όλων των ατόμων που αναλαμβάνουν να καταγράψουν τα περιστατικά. Για την προστασία, δε, του θύματος, οι καταγραφές είναι ανώνυμες και στον αντίποδα της ανωνυμίας του θύματος παρατίθενται τόσο τα στοιχεία του ατόμου που καταγράφει όσο και του φορέα-μέλους του Δικτύου εκ μέρους του οποίου καταγράφει. Οι φόρμες καταγραφής συλλέγονται προκειμένου να γίνει η σχετική τους επεξεργασία και να εξαχθούν τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία του εκάστοτε έτους, που δημοσιεύονται στην ετήσια έκθεση του Δικτύου. Στόχος, η κατανόηση του προφίλ το θυμάτων αλλά των δραστών (ανάλυση των λόγων στοχοποίησης, παρακολούθηση της πρόσβασης στην καταγγελία με βάση το νομικό καθεστώς των θυμάτων, ύπαρξη οργανωμένης ρατσιστικής βίας, η διασύνδεση της αστυνομικής βίας με το ρατσιστικό κίνητρο), η ποσοτική και ποιοτική ανάλυση των περιστατικών με βάση τη χρονική τους διάσταση, τη γεωγραφική τους διασπορά αλλά και τη σύνδεση τους με το χώρο τέλεσης, καθώς και η παρακολούθηση της ανταπόκρισης των αρχών τόσο ως προς τα εν λόγω περιστατικά όσο και ως προς την ευρύτερη δέσμευση τους για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Η ανάλογη διάγνωση αναγκών που πραγματοποιείται από την ανάλυση των περιστατικών αποτελεί τη βάση για την παροχή εξειδικευμένων συστάσεων προς τις αρμόδιες αρχές, ενώ η ίδια η έκθεση, μεταξύ άλλων, αποτελεί βάση τόσο για τη συμμετοχή του Δικτύου σε σχετικές διαδικασίες αξιολόγησης της χώρας, σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, όσο καιγια την ενίσχυση των δράσεων συνηγορίας του ίδιου του Δικτύου καθώς και των μελών και συντονιστών του,δημιουργώντας έτσι μία σταθερή και αποτελεσματική διασύνδεση της εμπειρίας του πεδίου με το πλαίσιο της συνηγορίας.
Σήμερα το Δίκτυο αποτελείται από πενήντα ένα(51) φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών. Στα πάνω από δέκα χρόνια λειτουργίας του, τα μέλη του Δικτύου έχουν καταγράψει περισσότερα από χίλια διακόσια (1.200) περιστατικά, ενώ μέσα από τις υπηρεσίες τους πολλά από τα θύματα βρήκαν πρόσβαση σε πλαίσιο προστασίας και υποστήριξης. Όπως προαναφέρθηκε, για την ίδρυση του Δικτύου το 2011, καθοριστικός παράγοντας ήταν σε μεγάλο βαθμό η απόφαση εκπροσώπων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινοτήτων των θυμάτων που πλήττονταν από την οργανωμένη δράση της Χρυσής Αυγής, να ανταποκριθούν άμεσα και συντονισμένα. Σε αυτό το πλαίσιο, τον Οκτώβρη του 2020, χαιρετίσαμε την καταδίκη της Χρυσής Αυγής. Ωστόσο, η καταγραφή σχετικών περιστατικών από το Δίκτυο και άρα η ύπαρξη του Δικτύου συνεχίζει να κρίνεται απαραίτητη. Αυτό άλλωστε καταμαρτυρεί ο αριθμός αλλά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των περιστατικών που καταγράφει κάθε χρόνο το Δίκτυο, ακόμα και αν είναι κοινή μας αντίληψη πως αποτελούν απλώς την «κορυφή του παγόβουνου». Συνεχίζουν, ωστόσο,να δίνουν φωνή στα θύματα, μέσα από ένα πλαίσιο προστασίας και υποστήριξης. Συνεχίζουν να αποτυπώνουν μια σαφή εικόνα των ποσοτικών και ποιοτικών τάσεων της ρατσιστικής βίας στην Ελλάδα.
