Προς μια νέα εποχή για το Οικοσύστημα των ΟΚοιΠ
Αν κάποιος ήθελε να δώσει έναν τίτλο στο έτος 2020 σίγουρα θα εμπεριείχε κάποια λέξη που να τονίζει το στοιχείο της αλλαγής. Προφανώς αυτό αφορά σε ολόκληρη την κοινωνία, παγκόσμια, ευρωπαϊκή και εθνική, αλλά αναντίρρητα προσδιορίζει και το οικοσύστημα των ΟΚοιΠ. Στην Ελλάδα, επιπρόσθετα της πανδημίας, έχουμε ένα προς μεταβολή θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας όπως οι τρεις (!) ήδη νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης και η συζήτηση για μια ακόμα (γενικό μητρώο ΟΚοιΠ) αποδεικνύουν.
Όπως τονίζει και η πρόσφατη έρευνα του HIGGS για τις επιπτώσεις του Covid-19 στις ΟΚοιΠ, το στοιχείο της αβεβαιότητας κατέχει κεντρική θέση. Σε ποιο περιβάλλον θα επιχειρούμε; Αναμένεται ένα πρόσθετο lock-down; Πώς θα κινηθούν οι χρηματοδοτήσεις κατά το επόμενο διάστημα; Σε ποιον βαθμό θα αυξηθούν οι ανάγκες στον πληθυσμό-στόχο της κάθε οργάνωσης;
Στην Ελλάδα, όπως και σε διεθνές επίπεδο, οι ΟΚοιΠ προσαρμόστηκαν αρκετά γρήγορα στη νέα πραγματικότητα (αν και μας δίνουν τον τίτλο των λιγότερων οργανωμένων), αρκετές διαμόρφωσαν νέες πρωτοβουλίες (αν και συχνά μιλάμε για έλλειψη δημιουργικότητας) – συχνά εντός συνεργατικών σχημάτων (αν και πολυσυζητημένη είναι η τάση μη συνεργασίας) και κάποιες έθεσαν τη λειτουργία τους σε αναστολή. Η αίσθηση που αφήνει το πρώτο κύμα της κρίσης, η «επίγευση» με όρους οινογνωσίας, είναι θετική: διατηρήσαμε παρουσία, καλύψαμε πρόσθετες ανάγκες, προσαρμοστήκαμε. Όχι σε απόλυτο βαθμό, όχι πάντα τελείως πετυχημένα – ο εχθρός άλλωστε του καλού είναι το καλύτερο.
Σίγουρα αρκετές οργανώσεις αγωνιούν για το μέλλον βλέποντας την οξύτητα των προβλημάτων που δημιουργούνται για την ομάδα-στόχο τους από την πανδημία αλλά και την επικείμενη (στην πραγματικότητα ήδη εξελισσόμενη) οικονομική κρίση. Στο μυαλό μου βλέπω αρκετές ομοιότητες με την κρίση του 2007-8 και το δεύτερο κύμα του 2010: μια οξεία αλλά σύντομη κρίση που έφερε ένα ιδιαίτερα νέο περιβάλλον στην Ελλάδα που απαιτούσε μακροχρόνια προσαρμογή. Μπορούμε να ελπίζουμε ότι είμαστε ως χώρα καλύτερα προετοιμασμένοι για τη συνέχεια, αλλά ας προετοιμαζόμαστε για τα χειρότερα.
Η βάση για κάτι τέτοιο εντοπίζεται στα μαθήματα της κρίσης. Είδαμε χρηματοδότες να συνεργάζονται και να εγκρίνουν πολύ γρήγορα νέες δράσεις. Είδαμε τις δυνατότητες εξ αποστάσεως εργασίας. Είδαμε, ίσως πιο έντονα από ποτέ, το πώς συνδέεται η ευαλωτότητα μιας ομάδας με μια ευρύτερη, γενικότερου φάσματος κρίση. Πόσο, όμως, η προσαρμογή ήταν επιφανειακή και πρόσκαιρη; Στοιχεία από την έρευνα του HIGGS υποδεινύουν ότι δεν έχουμε ακόμα προχωρήσει σε βαθύτερες αλλάγες: τρόπου λειτουργίας, νοοτροπίας.
Από αυτά τα στοιχεία προκύπτουν και μια σειρά από προτάσεις, αναγκαιότητες θα έλεγα:
Στρατηγικά – επιχειρησιακά
Το καλοκαίρι θα πρέπει να είναι περίοδος αναπροσαρμογής στρατηγικών πλάνων. Σε μια λογική «Plan B» ίσως. Αυτό που στις επιχειρήσεις ονόμαζαν «business continuity processes» και το είχαν αρκετές υπό διαμόρφωση ήδη από τα τέλη Ιανουαρίου 2020. Για να είμαστε έτοιμοι. Για παράδειγμα: αν πάμε πάλι σε lockdown πώς θα συνεχίζουμε να λειτουργούμε; Πού θα βρούμε τους πρόσθετους υπολογιστές που χρειαζόμαστε; Πώς θα αναπροσαρμόσουμε τις δράσεις μας εφόσον απαιτείται; Θα χρειαστεί κάποιοι να μπουν σε αναστολή εργασίας; Και αν ναι, ποιοι και τι θα γίνει με τη μισθοδοσία τους;
Παράλληλα, οφείλουμε να επανεξετάσουμε το πώς λειτουργούμε ασχέτως της συνέχειας. Για παράδειγμα, μήπως αρκετά από αυτά που κάναμε δια ζώσης και τελικά ανακαλύψαμε ότι γίνονται, ίσως και καλύτερα, εξ αποστάσεως να τα υλοποιούμε πάντα εξ αποστάσεως; Μήπως το κάποιες μέρες την εβδομάδα work from home έχει νόημα να εφαρμόζεται ανεξαρτήτως κρίσης; Σκεφτείτε μόνο το θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα! Μήπως τα Χ τετραγωνικά που πάντα θεωρούσαμε ότι χρειαζόμαστε είναι τελικά μια υπερβολή;
Τέλος, θα πρέπει να περάσουμε από μια εφαρμογή νέων ηλεκτρονικών εργαλείων με επιφανειακό τρόπο σε μια πραγματική ενσωμάτωσή τους στις οργανώσεις μας. Καλό το Zoom και το Slack αλλά ποιες οι πραγματικές τους δυνατότητες; Πώς το Google for Non-profits (επιτέλους ήρθε!) ή εργαλεία project management όπως το Asana και το Trello μπορούν να μας βοηθήσουν να είμαστε πιο αποτελεσματικοί;
Σχέσεις με άλλες οργανώσεις
Σε πολλά εθνικά συστήματα ΟΚοιΠ στο εξωτερικό είναι έντονη η συζήτηση για διευρημένες συνεργασίες, ακόμα και συγχωνεύσεις. Η έρευνα του HIGGS δεν δείχνει μια τέτοια, έντονη τουλάχιστον, τάση στην Ελλάδα. Θα πρέπει, όμως, να πάμε προς ένα ακόμα πιο συνεργατικό σχήμα. Θα βοηθήσει την ένταση και την αποτελεσματικότητα της παρέμβασης, κάνει καλό και στο fundraising! Καθώς ήδη διαμορφώθηκαν συνεργασίες και έχουν γίνει/γίνονται πολλές συζητήσεις, ας διατηρήσουμε την τάση ζωντανή και ας την ενισχύσουμε. Έχουμε μπροστά μας άλλωστε χρηματοδοτικές και άλλες ευκαιρίες που προτάσσουν μια καλύτερη επικοινωνία μεταξύ μας.
Εύρεση πόρων
Αν θεωρήσουμε ότι η εξέλιξη του χρηματοδοτικού περιβάλλοντος θα είναι ανάλογη άλλων παρόμοιων καταστάσεων, τότε αναμένουμε πιέσεις στα κανάλια «ΕΚΕ» και «Ιδιώτες». Οι εταιρείες άλλωστε διέθεσαν αρκετά χρήματα, ενώ αναμένουν ή ήδη καταγράφουν μείωση κύκλου εργασιών, κατά την προηγούμενη περίοδο. Βέβαια, υπάρχουν και εταιρείες, οι οποίες βγήκαν κερδισμένες από την κρίση – θα ήταν πιθανά παραγωγικό να τις εντοπίσει κανείς και να τους χτυπήσει την πόρτα. Από την άλλη πλευρά, η επικείμενη οικονομική κρίση, μέχρι πιθανά την περίοδο που το νέο πακέτο χρηματοδοτήσεων από την ΕΕ θα αρχίσει να επιδρά θετικά στην ελληνική οικονομία, θα μειώσει τις δυνατότητες ιδιωτών να μας στηρίζουν.
Ως αντίβαρα σε αυτή την κατάσταση έρχονται εν πρώτοις τα ιδρύματα και εν δευτέροις οι λεγόμενες θεσμικές χρηματοδοτήσεις. Το HIGGS ήδη διενεργεί μια έρευνα για τα πρώτα, ώστε να είναι λίγο πιο ξεκάθαρο το τοπίο – από συζητήσεις πάντως προκύπτει ότι ο ρυθμός χρηματοδοτήσεων θα διατηρηθεί, αν δεν ενισχυθεί. Για τις θεσμικές χρηματοδοτήσεις, πάλι, υπάρχουν ακόμα κάποια calls των EEA Grants και φυσικά πλήθος ευρωπαϊκών. Πιθανά και τα δύο θα αναπροσαρμοστούν ώστε να συμπεριλάβουν ακόμα περισσότερο τις επιδράσεις του Covid-19.
Παράλληλα, όμως, έχουμε μια σειρά από ευρωπαϊκούς πόρους, πέραν των κλασικών, που έρχονται υπό το πλαίσιο της ενίσχυσης της ανάπτυξης στα κράτη μέλη. Θα συμπεριλαμβάνονται οι ΟΚοιΠ στους επιλέξιμους φορείς; Το πιθανότερο είναι ότι στις σκέψεις των διαχειριστών των πόρων αυτών δεν εντάσσεται ο τομέας. Έρχεται, λοιπόν, η ανάγκη για πρωτοβουλίες από την πλευρά μας. Εν απουσία ενός συλλογικού οργάνου οφείλουμε να μεριμνήσουμε ώστε συλλογικά, κατά τον πιο απόλυτο τρόπο που είναι εφικτό, να τοποθετήσουμε τον Τρίτο Τομέα εκεί που πραγματικά βρίσκεται: ένας τομέας που παράγει πλούτο, τροφοδοτεί την οικονομία ενώ ταυτόχρονα θεραπεύει πληγές της ελληνικής κοινωνίας – η λειτουργία μας δρα ιδιαίτερα αναπτυξιακά. Εν αναμονή και της νέας νομοθετικής πρωτοβουλίας για ένα κεντρικό μητρώο για τις ΟΚοιΠ, οφείλουμε να συναντηθούμε και να διαμορφώσουμε τόσο σε επίπεδο δημόσιας εικόνας όσο και σε επίπεδο προτάσεων/τοποθέτησης ένα ενιαίο μέτωπο.
Βλέποντας κάθε κρίση και ως μια ευκαιρία, είμαστε για άλλη μια φορά σε ένα χρονικό ορόσημο το οποίο εμπεριέχει πολλά στοιχεία καθορισμού της επόμενης δεκαετίας για τις ΟΚοιΠ στην Ελλάδα. Ας το αξιοποιήσουμε.
Σωτήρης Πετρόπουλος,
Διευθυντής HIGGS
