Συνήγορος του Πολίτη για τα δικαιώματα του Παιδιού

Με τον ν. 3094/2003 η Ανεξάρτητη Αρχή «Συνήγορος του Πολίτη» ανέλαβε και την αρμοδιότητα της προάσπισης και προαγωγής των δικαιωμάτων του παιδιού.Ο Συνήγορος για το Παιδί έκτοτε παρεμβαίνει με τη διεπιστημονική του ομάδα σε όλο το φάσμα των παραβιάσεων των δικαιωμάτων που περιλαμβάνονται στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΔΣΔΠ), δηλαδή σε ένα μεγάλο εύρος περιπτώσεων που σχετίζονται με την προστασία των παιδιών από διακρίσεις, με την αξιολόγηση του συμφέροντός τους σε υποθέσεις που τα αφορούν, την ακρόαση της γνώμης και συμμετοχή τους σε διαδικασίες που τα επηρεάζουν αλλά και με υποθέσεις οικογενειακού δικαίου, εκπαίδευσης, προστασίας από κακοποίηση, παραμέληση και εκμετάλλευση, εναλλακτικής φροντίδας όταν η οικογένεια δεν είναι σε θέση να φροντίσει το παιδί, προστασίας της ιδιωτικότητας και εικόνας τους κ.α.

Ο ρόλος του Συνηγόρου του Παιδιού είναι πολυσχιδής. Αφενός στο σκέλος της προστασίας διερευνά και διαμεσολαβεί σε αναφορές σχετικά με παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών, τις οποίες λαμβάνει από οποιοδήποτε πρόσωπο γνωρίζει, δηλαδή και από τα ίδια τα παιδιά χωρίς να απαιτείται η μεσολάβηση άλλου ενήλικου προσώπου. Περαιτέρω ο Συνήγορος παρεμβαίνει όχι μόνο όταν η παραβίαση αποδίδεται στο δημόσιο, αλλά και σε ιδιώτες, φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Η Αρχή επίσης, παρακολουθεί και αυτεπάγγελτα τη συμμόρφωση της χώρας με τη ΔΣΔΠ, ενημερώνει την αρμόδια Επιτροπή του ΟΗΕ για την πρόοδο σε σχέση με τα δικαιώματα του παιδιού, ενώ ασκεί θεσμική πίεση ώστε το νομοθετικό πλαίσιο και η διοικητική πρακτική στην Ελλάδα να ευθυγραμμιστούν με τις σύγχρονες επιταγές σε σχέση με τα δικαιώματα του παιδιού. Συμμετέχει επιπλέον και σε σειρά συλλογικών οργάνων όπως το Εθνικό Συμβούλιο Αναδοχής και Υιοθεσίας, ο Εθνικός Μηχανισμός Εκπόνησης, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης Σχεδίων Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού κ.α., και περιοδικά δημοσιεύει ειδικές εκθέσεις σε κρίσιμες θεματικές. Επίσης, λειτουργεί τηλεφωνικές γραμμές για παιδιά και αποτελεί σημείο «εισόδου» καταγγελιών για κακοποίηση και παραμέληση των παιδιών.

Στο σκέλος της προαγωγής των δικαιωμάτων , ο Συνήγορος ακούει προσεκτικά τι έχουν να πουν τα ίδια τα παιδιά για τη ζωή, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Η ομάδα του Συνηγόρου, επισκέπτεται κάθε εβδομάδα τα σχολεία, συνομιλεί με μαθήτριες, μαθητές και εκπαιδευτικούς, κάνει γνωστά τα δικαιώματα του παιδιού, οργανώνει και διεξάγει επιμορφώσεις επαγγελματιών του πεδίου και κάθε χρόνο συγκροτεί και Ομάδα Εφήβων Συμβούλων με την οποία διαβουλεύεται και συνδιαμορφώνει συστάσεις προς την πολιτεία.

Στόχος για το Συνήγορο -εκτός από την συμβολή στην κατεύθυνση της οικοδόμησης ενός βιώσιμου συστήματος υποστήριξης παιδιών και οικογενειών και στη χώρα μας- είναι η μετάβαση σε μία παιδοκεντρική κουλτούρα, στην οποία τα παιδιά είναι υποκείμενα δικαιωμάτων όχι αντικείμενα προστασίας και μικρογραφίες ανολοκλήρωτων ενηλίκων εν αναμονή της ενηλικίωσής τους. Σε μία τέτοια συνθήκη τα παιδιά είναι υπερασπιστές των δικαιωμάτων τους, ακούγονται και συμμετέχουν σε διαδικασίες που τα αφορούν ατομικά αλλά και κατά τη λήψη πολιτικών αποφάσεωνπου έχουν επίδραση στη ζωή τους.

Στη δύσκολη αυτή διαδρομή που προϋποθέτει κοινές δράσεις και κοινωνικήσυναντίληψη, για την ενεργοποίηση θεσμικών αντανακλαστικώνκαι την αποδόμηση στερεοτύπων με βαθιές ρίζες στην ελληνική κοινωνία, ο Συνήγορος έχει βρει πολύτιμους συμμάχους στην Κοινωνία των Πολιτών.

Η Αρχή -πέρα από τη συστηματική συνεργασία με φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών στο πλαίσιο του χειρισμού αναφορών- έχει δημιουργήσει και συντονίζει δύο δίκτυα οργανώσεων με στόχο τη συνεχή ανταλλαγή εμπειρίας και τεχνογνωσίας, την τροφοδότηση με σημαντικές πληροφορίες από το πεδίο -στο πλαίσιο της παρακολούθησης υλοποίησης της ΔΣΔΠ- αλλά και την εξασφάλιση κοινού βηματισμού ως προς τις παρεμβάσεις συνηγορίαςπου, όταν είναι κοινές και συγχρονισμένες, είναι αποδεδειγμένα πιο αποτελεσματικές.

Τα δύο δίκτυα εστιάζουν στην προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών που μετακινούνται, δηλαδή παιδιών προσφυγικού-μεταναστευτικού προφίλ (Δίκτυο για τα δικαιώματα των παιδιών που μετακινούνται[1] )και στην κοινωνική προστασία των ευάλωτων παιδιών και οικογενειών με στόχο τη σταδιακή αλλαγή παραδείγματος και τη μετάβαση στη βιώσιμη και συνεκτική φροντίδα παιδιών στην κοινότητα (Δίκτυο για την αποϊδρυματοποίηση και την παιδική προστασία[2]).

Ο Συνήγορος επομένως ενθαρρύνει τις συνεργασίες και θεωρεί πολύτιμη την διαβούλευση με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Τούτο ωστόσο δεν αφαιρεί από την Αρχή τον ελεγκτικό της ρόλο. Αυτή η λεπτή και ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στη συνέργεια και τomonitoringαποτελεί μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις και ιδίως λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι σε κάποια πεδία (π.χ. ιδρύματα νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου[3]) μέχρι πρότινος δεν υπήρχαν προδιαγραφές λειτουργίας, ούτε ουσιαστικός έλεγχος αναφορικά με τη συμμόρφωση των φορέων προς τη ΔΣΔΠ.

Συνολικά στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ ένα οργανωμένο σύστημα παιδικής προστασίας, υπό το πρίσμα ενιαίας συνεκτικής στρατηγικής και πλαισίου, που να εξασφαλίζουν την αποτελεσματική λειτουργία, εποπτεία και συντονισμό των επί μέρους υπουργείων, φορέων και οργανώσεων στο πεδίο. Περαιτέρω, η κατάσταση της υποστελέχωσης, της απουσίας πρωτοβουλιών συστηματικής εκπαίδευσης, πρωτοκόλλων παρέμβασης και συνεργασίας που χαρακτηρίζουν δυστυχώς ακόμη τις αρμόδιες υπηρεσίες (π.χ. κοινωνικές υπηρεσίες των ΟΤΑ α΄καιβ΄βαθμού) επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο τα χρόνια της οικονομικής κρίσης με την περικοπή δαπανών και ιδίως την εφαρμογή του κανόνα των προσλήψεων-αποχωρήσεων προσωπικού. Πολλά από αυτά τα κενά κλήθηκαν να καλύψουν οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών που με το καταρτισμένο προσωπικό τους από τη μία παρείχαν αδιαμφισβήτητες υπηρεσίες προς τις οικογένειες και τα παιδιά, από την άλλη -σε κάποιες περιπτώσεις- λειτούργησαν χωρίς το αναγκαίο πλαίσιο και έλεγχο που και οι ίδιες επιζητούσαν.

Η επόμενη μέρα μάς φέρνει αντιμέτωπους με την παραδοχή ότι η συνέργεια με τις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών είναι απαραίτητη. Αυτές οι οργανώσεις θα δώσουν το σήμα για την αποϊδρυματοποίηση μετατρέποντας δομές κλειστού τύπου σε κέντρα ημέρας, θα συνδιαμορφώσουν μια παιδοκεντρική κουλτούρα που αποτελεί ζητούμενο με όρους συμμετοχής των παιδιών και θα συμβάλουν στην αποκατάσταση των υφιστάμενων δομικών κενών. Αυτή όμως η συμμαχία, για να μην υπονομεύεται και  να μην αμφισβητείται, για να κερδίσει την αξιοπιστία που της αξίζει, πρέπει να έχει συνοχή, πλαίσιο και προδιαγραφές λειτουργίας, εργαλεία αξιολόγησης της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται και ουσιαστική εποπτεία.

Θεώνη Κουφονικολάκου

Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού,

π. Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Συνηγόρων του Παιδιού (European Network of Ombuds persons for Children-ENOC)

———————————————————————————————————————————————————–

[1] Στο Δίκτυο για τα Δικαιώματα των Παιδιών που Μετακινούνται, συμμετέχουν ενδεικτικάοι ακόλουθες φορείς και οργανώσεις:Άρσις, Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Έλιξ, Κέντρο ημέρας «Βαβέλ», Μετάδραση, Παιδικά χωριά SOS, Σχεδία, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, Χαμόγελο του Παιδιού, DanishRefugee Council, DefenceforChildrenInternational (DCI), HomeProject, HumanRights 360o, International Rescue Committee (IRC), Solidarity now, Terre des Hommes, UNICEFκ.α.

[2]Στο Δίκτυο για την Εναλλακτική Φροντίδα και Αποϊδρυματοποίηση συμμετέχουν ενδεικτικά οι ακόλουθοι φορείς και οργανώσεις: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής, Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος, UNICEF, Άρσις, Παιδικά Χωριά SOS, Χαμόγελο του Παιδιού, Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Ρίζες ΑΜΚΕ, Εξέλιξη Ζωής, Κέντρο Παιδιού και Εφήβου Χίου, Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα Παιδικής Προστασίας, Tandem, ομάδες και δίκτυα αναδόχων γονέων κ.ά.

[3] Στην υπ’αριθ. 40494/2022 ΚΥΑ που θέτει για πρώτη φορά προδιαγραφές λειτουργίας, αποκαλούνται Μονάδες Παιδικής Προστασίας και Φροντίδας (ΜοΠΠ).