Θεσμικό πλαίσιο και πρότυπα αξιολόγησης ΟΚοιΠ
Ένα από τα κλασσικότερα ζητήματα κάθε τομέα αφορά στη ρύθμισή του. Στους περισσότερους τομείς ανθρώπινης δραστηριότητας ισχύει η λεγόμενη «σκλήρη ρύθμιση» (hard regulation) η οποία προέρχεται / επιβάλεται από το κράτος. Σε κάποιες περιπτώσεις η ρύθμιση αφήνεται στα μέλη του τομέα, στηριζόμενη στην αρχή της «αυτορύθμισης» (self-regulation). Και τα δύο συστήματα μπορούν να αφορούν σε γενικούς κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται, αλλά και να περιλαμβάνουν πλαίσια αξιολόγησης. Τα τελευταία μπορεί να είναι σχετικώς απλοϊκά, για παράδειγμα η υποχρεώση των νέων δικηγόρων ή γιατρών για άσκηση πριν από την επίσημη απόδοση της επαγγελματικής τους ιδιότητας, και κάποια άλλα πιο περίπλοκα, όπως η υποχρεώση για τήρηση συστημάτων ISO για τις υπηρεσίες catering.
Πρόσφατα, το 2016, η δημιουργία του Ταμείου Κ.ΑΛ.Ο. δημιούργησε ένα πλαίσιο όχι μόνο καταγραφής, αλλά και, θεωρητικά τουλάχιστον, αξιολόγησης ή έστω επιτήρησης των δράσεων των μελών του. Έτσι, οι εγγεγραμμένοι φορείς οφείλουν κάθε έτος να καταθέτουν έναν απολογισμό δράσεων και ένα σχέδιο δράσης για το επόμενο έτος.
Όσον αφορά στο οικοσύστημα των ΟΚοιΠ στην Ελλάδα, πέραν του πλαισίου για τις διάφορες νομικές μορφές, δεν υπάρχει ένα συνεκτικό ρυθμιστικό πλαίσιο. Κατά καιρούς έχουν καταγραφεί κάποιες προσπάθειες δημιουργίας ενός πλαισίου, στηριζόμενες στην προσπάθεια κάλυψης της ανάγκης για ένα ενιαίο μητρώο. Πολύ πρόσφατα έγιναν δύο ενέργειες ρύθμισης του χώρου των οργανώσεων που ασχολούνται με το προσφυγικό/μεταναστευτικό, οι οποίες, αν και στο πλαίσιο της «σκληρής ρύθμισης» αφορούσαν κατά κύριο λόγο στην καταγραφή τους.
Από την άλλη πλευρά, κάποιες προσπάθειες αυτορύθμισης έχουν πραγματοποιηθεί στον χώρο, όπως για παράδειγμα η «Χάρτα Αυτοδέσμευσης, Κοινωνικής Ευθύνης και Λογοδοσίας Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων» που όμως αφορούσε και αφορά μερικές μόνο οργανώσεις και όχι όλο το οικοσύστημα. Σε αυτήν την προσπάθεια, ουσιαστικά παρουσιάζονταν κριτήρια αξιολόγησης για το ποιες οργανώσεις πράγματι τηρούν τις σχετικές πρόνοιες. Προς το παρόν δεν εφαρμόζεται στην ολότητά της από όλες τις οργανώσεις, αλλά αποτελεί ένα ενδιαφέρον βήμα προς την αυτορύθμιση. Αντίστοιχα, οι προσπάθειες ΘΑΛΗΣ Ι και ΘΑΛΗΣ ΙΙ, με στόχο την ανάδειξη καλών πρακτικών και όχι αποκλεισμού οργανώσεων που δεν τις τηρούν, έχουν δημιουργήσει έναν καλό οδηγό. Η συμμετοχή, όμως, στο ΘΑΛΗΣ ΙΙ, αν και τα νούμερα είναι ενθαρρυντικά – περισσότερες από 200 οργανώσεις με κωδικούς στη σχετική πλατφόρμα – και πάλι δεν είναι καθολική.
Αυτό που δεν έχει καταφέρει μια προσπάθεια αυτορύθμισης πιθανά θα μπορούσε να το επιτύχει μια διαδικασία «σκληρής ρύθμισης». Αν αναγνωρίζουμε όλοι τη θετική διάσταση ενός κεντρικού μητρώου, αυτό μπορεί να συνοδεύεται από κάποιες ελάχιστες υποχρεώσεις τρόπου λειτουργίας και διαφάνειας, υποχρεώνοντας ένα μίνιμουμ τελικά (αυτό)αξιολόγησης. Είναι σημαντική αυτή η διάσταση να μην παραληφθεί, αλλά να αποτελέσει κύριο συστατικό μιας νέας νομοθετικής πρωτοβουλίας για το οικοσύστημα των ΟΚοιΠ στην Ελλάδα. Ως μια πρώτη θετική επίδραση θα είναι μια καθολική, πλέον τοποθέτηση των οργανώσεων οι οποίες στηρίζουν τις αρχές της διαφάνειας και της χρηστής διακυβέρνησης, αλλά και η τελικά βελτίωση του οικοσυστήματος ως προς τα ζητήματα αυτά. Ιδανικά, το νέο πλαίσιο θα μπορεί να ενσωματώνει τις πρόνοιες του Ταμείου Κ.ΑΛ.Ο., ώστε οι ΟΚοιΠ που θα ενταχθούν στο μητρώο να οφείλουν να καταθέτουν ετήσιο απολογισμό δράσεων – με κάποιους ελάχιστους δείκτες παρακολούθησης του αντικτύπου των δράσεών τους, έστω και των βασικών ποσοτικών δεδομένων τους, όπως αριθμός ωφελουμένων, μέση χρονική διάρκεια παρέμβασης, γεωγραφικές περιοχές δράσεις, κτλ. Αντίστοιχα, αν «επιβληθεί» και η παροχή ενός πλάνου δράσεων για το επόμενο έτος, αυτό αναμένεται να οδηγήσει τις οργανώσεις προς έναν, τόσο αναγκαίο, καλύτερο προγραμματισμό της ετήσιας λειτουργίας τους, κάτι που σε πολλές περιπτώσεις γίνεται αλλά μπορεί να γίνεται αδόμητα, ενώ σίγουρα δεν αναδεικνύεται προς τα έξω. Επιπρόσθετα, να υπάρξει πρόνοια και για βασικές αρχές διακυβέρνησης και λειτουργίας των ΟΚοιΠ, καθώς και για τη δημιουργία και πιστοποίηση των απαραίτητων Επαγγελματικών Περιγραμμάτων.
Οι υποχρεώσεις αυτές μπορεί να κρίνονται για το κατά πόσο καλύφθηκαν, αλλά όχι και για το περιεχόμενό τους κατά τα πρώτα έτη λειτουργίας του μητρώου, ώστε να δημιουργηθεί το απαραίτητο κλίμα εμπιστοσύνης και να χτιστούν σταδιακά οι ικανότητες όλων των ΟΚοιΠ να τις καλύπτουν. Όπως και σε κάθε εγχείρημα (αυτό)αξιολόγησης, μέτρησης κοινωνικού αντικτύπου κτλ., η εμπιστοσύνη στην ίδια τη διαδικασία και η ύπαρξη ενός ανοικτού περιβάλλοντος αποτελούν αναγκαίες συνθήκες που μόνο μπορούν να συμβάλλουν θετικά προς το οικοσύστημα των ΟΚοιΠ σε ένα γενικότερο επίπεδο.
Αλεξάνδρα Εμιρζά,
Deputy Director, HIGGS
