Το Ελληνικό Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία

 

Πώς ξεκίνησε το Δίκτυο

Από το 2004 μέχρι και το 2010 το Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία λειτουργούσε ως άτυπο Δίκτυο περίπου 20 οργανώσεων που εργάζονταν στο πεδίο και υποστήριζαν διάφορες κατηγορίες αστέγων. Οι οργανώσεις συγκεντρώνονταν αρχικά στα γραφεία της ΟΚοιΠ ΑΡΣΙΣ – Κέντρο Υποστήριξης Νέων στην Αθήνα, σε φιλικό κλίμα, με στόχο να ανταλλάξουν εμπειρίες και να ενημερωθούν για τις πρωτοβουλίες της FEANTSA (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία για την Αντιμετώπιση της Έλλειψης Στέγης), στην οποία συμμετέχουμε πολύ ενεργά μέχρι και σήμερα.

Την περίοδο αυτή, οι οργανώσεις του Δικτύου είχαν την ευκαιρία να θέσουν τους όρους συνεργασίας και να ανταλλάξουν τη μεθοδολογία καταγραφής των αστέγων, ώστε κάποια στιγμή να μπορούν να εξαχθούν συγκρίσιμα ερευνητικά στοιχεία.

Ωστόσο, ως άτυπη ομάδα, το Δίκτυο δεν μπορούσε να ασκήσει την απαραίτητη πίεση για αλλαγή του νομικού πλαισίου και να αναδείξει τις αφανείς όψεις της έλλειψης στέγης, επομένως προχωρήσαμε στη δημιουργία Σωματείου. Η επιλογή της συγκεκριμένης νομικής μορφής έγινε λόγω του ότι το Σωματείο είναι ανοικτό και δημοκρατικό και μία οργάνωση μπορεί να γίνει μέλος με μία απλή αίτηση με βάση το καταστατικό και τα πρόσφατα πεπραγμένα της. Παρόμοια εμπειρία είχε και το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας που ήταν άτυπο από το 1991 μέχρι το 1996, και στη συνέχεια απέκτησε μορφή Σωματείου.

Τι έχουμε καταφέρει μέχρι σήμερα

Έχουμε κινηθεί στη λογική των «both winners» μεταξύ των οργανώσεων και του κράτους και δεν έχουμε υιοθετήσει καταγγελτικό λόγο. Υπομονετικά θέτουμε ξανά και ξανά τα θέματα, προκειμένου να πεισθούν όλοι, καθώς δεν θεωρούμε αντιπάλους τους συνομιλητές μας. Οι αλλαγές φαίνονται σε βάθος χρόνου:

Τη δεκαετία του 1990 είχαμε δημοσιεύματα μόνο όταν ένας άστεγος πέθαινε στο παγκάκι από το κρύο. Στις χρονιές όμως 1997 – 2000, εκατοντάδες άστεγοι αιτούντες άσυλο ήταν πλέον ορατοί σε πλατείες και πάρκα, ευαισθητοποιήθηκε το κοινό, θεωρήθηκαν νομικά ευάλωτη ομάδα και μακροπρόθεσμα βελτιώθηκε η νομοθεσία. Από το 2000 βλέπουμε δημοσιεύματα για Έλληνες αστέγους (συνήθως πριν τα Χριστούγεννα), στη λογική όμως του οίκτου: “απέτυχε στη ζωή του”, “τον εγκατέλειψε η οικογένειά του”, “δεν ξαναβρήκε δουλειά”, άρα κάτι να κάνουμε για αυτόν για να μην κοιμάται έξω. Είναι ξεκάθαρο όμως, ότι υπάρχουν άστεγοι στο δρόμο – που δεν είναι εισαγόμενοι – και δεν γίνεται να κρυφτούν. Ωστόσο, η αντίληψη παραμένει ότι άστεγοι είναι μόνο όσοι ζουν στο δρόμο.

Ο ρόλος μας ήταν να επιμείνουμε ότι υπάρχουν πολλές κατηγορίες αστέγων, οι οποίοι επιζούν σε απολύτως ακατάλληλες ή επισφαλείς συνθήκες και ότι η έλλειψη στέγης δεν είναι περιθωριακό φαινόμενο. Αναδεικνύαμε συνεχώς από το 2007 τις κατηγορίες αστέγων του ETHOS – προϊόν πολύχρονης ερευνητικής εμπειρίας – για να καταλάβουμε ότι το θέμα μας αφορά όλους.

Όταν λοιπόν κληθήκαμε το 2011 από το Υπουργείο Υγείας-Πρόνοιας να συνεργαστούμε για τον ορισμό του αστέγου, ΟΚοιΠ, Συνήγορος, Δίκτυα, Εκκλησία, ΕΚΚΑ καταλήξαμε ομόφωνα σε έναν ευρύ ορισμό που πέρασε στον ν.  4052 του 2012  (άρθρο 29). Αυτό οδήγησε σε σειρά άλλων ρυθμίσεων μέχρι και σήμερα, διότι εκτός των άλλων έπρεπε να μη χαθούν ευρωπαϊκοί πόροι για την αντιμετώπιση της φτώχειας που αφορούσαν και τους αστέγους.

Μία σημαντική πρόσφατη εξέλιξη είναι ότι 41 Δήμοι προσυπέγραψαν τη Χάρτα Δικαιωμάτων των Αστέγων με απόφαση των Δημοτικών Συμβουλίων ως αυτοδέσμευση ότι δεν θα εφαρμόζονται διακρίσεις σε βάρος τους και ότι θα ασχοληθούν περαιτέρω προσφέροντας κατάλληλες υπηρεσίες.

Στα θετικά είναι ότι ωριμάζει σιγά σιγά η ανάγκη για εφαρμογή του θεσμού της κοινωνικής κατοικίας με αξιοποίηση του υψηλού αχρησιμοποίητου στεγαστικού αποθέματος της χώρας. Ωριμάζει επίσης, ως πιο αποτελεσματική η εφαρμογή λύσεων «housing first» που επιτρέπουν στον άστεγο να επανενταχθεί γρηγορότερα εάν του δοθεί η ευκαιρία για μια πιο ασφαλή και σταθερή στέγη αντί για ξενώνες ύπνου.

Πώς λειτουργεί η δικτύωση εσωτερικά

Ενημερώνουμε τα μέλη για όλα τα τρέχοντα γεγονότα προσπαθώντας να διατηρούμε μια καλή επικοινωνία και συνεργασία. Αυτό δεν το καταφέρνουμε πάντα, καθώς όλη μας η δουλειά γίνεται σε εθελοντική βάση, προσπαθούμε όμως να είμαστε αποτελεσματικοί και τα μέλη μας συνδράμουν σε αυτό.

Μία οργάνωση συχνά δεν μπορεί να καταγγείλει ή να διεκδικήσει, ενώ το Δίκτυο, εξ ονόματος όλων, μπορεί να θέσει ένα θέμα είτε αρμοδίως είτε σε δημόσιο διάλογο: Τι σημαίνει «Μείνετε σπίτι» αν δεν έχετε σπίτι και σας επιβάλλετε πρόστιμο στο παγκάκι; Τι νόημα έχει να ανοίγουμε έναν χώρο φιλοξενίας για το κρύο και μόλις ανέβει λίγο η θερμοκρασία, να τον κλείνουμε;

Λόγω της έντασης της δουλειάς δεν γνωρίζουμε πάντα όλα όσα κάνουν τα μέλη και θέλουμε να προωθήσουμε περαιτέρω την ανταλλαγή καλών πρακτικών. Αν όμως η ανταλλαγή εμπειρίας είναι βασικό στοιχείο της δικτύωσης, η επέκταση της συνεργασίας μας με τους Δήμους την καθιστά ακόμα πιο επιτακτική, όπως επίσης και η μεταφορά τεχνογνωσίας προς τους Δήμους, που σήμερα φιλοδοξούν να θεσμοποιήσουν και να χρηματοδοτήσουν μονιμότερα στεγαστικά προγράμματα – τα οποία εμείς επικροτούμε. Η δικτύωση με τους Δήμους αποτελεί μία νέα πρόκληση για εμάς.

Έχουμε μακρύ δρόμο να διανύσουμε, προκειμένου να ενδυναμωθούμε εσωτερικά, περιλαμβάνοντας στον προγραμματισμό μας την επιμόρφωση προσωπικού και την αλληλοϋποστήριξη στην εξεύρεση πόρων, στη μεθοδολογία εκπαίδευσης εθελοντών ή σε θέματα διαχείρισης. Κανένας φορέας δεν δικτυώνεται για ιδεολογικούς λόγους, αν δεν επωφελείται το προσωπικό του.

Η εξωτερική και η διεθνής δικτύωση όμως, είναι αυτές που τελικά θα εκπληρώσουν τους στρατηγικούς στόχους μας, διότι θεσμικές και νομοθετικές αλλαγές χρειάζονται ευρύτερες συμμαχίες.

Σπύρος Ψύχας
Μέλος του ΔΣ
Ελληνικό Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία