Όταν το Μουσείο ταξιδεύει στο Σχολείο
Κατερίνα Ρογκάκου
Ιστορικός, Παιδαγωγός Πολιτισμού, Ερμηνεύτρια
Παιδαγωγικό Κέντρο – Ελληνικό Παιδικό Μουσείο
Προγράμματα προσέγγισης του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου σε δομές τυπικής εκπαίδευσης
Στο πλαίσιο των δράσεων προσέγγισης του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου δόθηκε η ευκαιρία να σχεδιάσω και να υλοποιήσω εκπαιδευτικές δράσεις τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το μεγαλύτερο μέρος της εμπειρίας μου έγκειται στη δευτεροβάθμια, όπου με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Είναι Αυτό Τέχνη;», σε συνεργασία και με την υποστήριξη του Οργανισμού ΝΕΟΝ, επισκεπτόμασταν σχεδόν καθημερινά για 8 και πλέον χρόνια σχολεία της Αττικής, υλοποιώντας την εν λόγω εκπαιδευτική δράση σε μαθητές και μαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου, με τη θεματική της Σύγχρονης Τέχνης, ανακαλύπτοντας το έργο καλλιτεχνών όπως ο Marcel Duchamp, ο Andy Warhol, η Marina Abramovich, η Louise Bourgeoise, ο William Kentridge, ο Gerhard Richter, ο Martin Kippenberger, ο Γιάννης Κουνέλλης. Εκτός αυτού, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Ed.G.E. αναφορικά με την Ισότητα των Φύλων επίσης επισκεφτήκαμε Γυμνάσια υλοποιώντας ανάλογες θεματικές δράσεις, οι οποίες ως επιστέγασμα είχαν τη δημιουργία μίας έκθεσης με έργα τέχνης που είχαν δημιουργήσει τα παιδιά και με τον τίτλο «Ένα Μουσείο για την Ισότητα των Φύλων», η οποία έλαβε χώρα στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας.
Σε όλα τα παραπάνω, τα παιδιά μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία μπήκαν σε μία ενεργό συνθήκη ανακάλυψης, σκέψης, προβληματισμού, οραματισμού, καλλιέργειας της φαντασίας και ταυτόχρονα στο μονοπάτι για τη σταδιακή ανακάλυψη και διαμόρφωση του εαυτού τους, ως ενός (εν δυνάμει) ενεργού πολίτη – ενός σκεπτόμενου πολίτη -δημιουργού.
Τα προγράμματα προσέγγισης των μουσείων επιτελούν ένα σπουδαίο έργο. Φέρνουν τον πολιτισμό κυριολεκτικά στην πόρτα του σχολείου. Τέτοιου είδους δράσεις αναπτύσσουν τον διάλογο μεταξύ σχολείου-μουσείου, κάνοντας τον πολιτισμό προσβάσιμο σε όλες και όλους, ξεπερνώντας σκοπέλους οικονομικούς, εξαλείφοντας αποστάσεις αλλά και τυχόν προκαταλήψεις. Παράλληλα όταν το μουσείο ταξιδεύει στο σχολείο δημιουργούνται ευκαιρίες ώστε να διαφανούν νέες δυναμικές μέσα στην τάξη, τα παιδιά εξοικειώνονται με πρωτοπόρες θεματικές και μεθόδους και διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις και οι αφορμές ώστε να έρθουν άμεσα σε επαφή με τον πολιτισμό, να συνδεθούν ως ομάδα αλλά και να έρθουν πιο κοντά με τον εαυτό τους, εξελίσσοντας και αναπτύσσοντας όλο τους το δυναμικό.
Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο, από την ίδρυσή του το 1987 υποστήριξε δράσεις προσέγγισης, σχεδιάζοντας και εφαρμόζοντας εκπαιδευτικά προγράμματα σε νοσοκομεία, βιβλιοθήκες, άλλα μουσεία, σχολεία, φυλακές. Επίσης για 2 χρόνια, 2013-2014, το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο ταξίδεψε με το «Κινητό Μουσείο» σε 30 προορισμούς σε όλη την Ελλάδα, από το Διδυμότειχο ως την Κρήτη και από τη Χίο ως τα Γιάννενα. Πρόκειται για ένα καινοτόμο πρόγραμμα μουσειακής εκπαίδευσης, όπου το μουσείο, με τη μορφή ενός πραγματικού κινητού οχήματος μεταφέρει τη φιλοσοφία και το εκπαιδευτικό του έργο, δίνοντας την ευκαιρία σε όλα τα παιδιά να έχουν πρόσβαση στις συλλογές, τα εκθέματα και τα εκπαιδευτικά του προγράμματα. Η εν λόγω δράση στηρίχθηκε σε συνεργασίες με άτομα και φορείς σε όλη την Ελλάδα και πραγματοποιήθηκε με την ευγενική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Κάθε φορά που μία δράση πηγαίνει καλά είναι μία ξεχωριστή δράση. Το γεγονός ότι με τα παιδιά του κάθε σχολείου, του κάθε τμήματος υπάρχει μία ενεργός και αμφίδρομη ανταλλαγή σκέψεων, δράσεων, πρωτοβουλιών, συν-δημουργία, μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε μία κοινή εμπειρία την οποία μοιραζόμαστε, και μας κάνει στο τέλος να έχουμε πρωτότυπες μνήμες και κοινές διηγήσεις.
Θυμάμαι ένα παιδί να λέει «Πώς να το πω… σήμερα αισθάνθηκα ότι… εμπνεύστηκα» και μία άλλη περίπτωση «Σήμερα ήρθε το μουσείο στο σχολείο και μας δόθηκε η ευκαιρία να πούμε πράγματα που υπό άλλες συνθήκες δεν θα λέγαμε ποτέ».
Κάτι που με εκπλήσσει ωστόσο κάθε φορά, είναι αυτή η απεριόριστη φαντασία τους, η δημιουργικότητα χωρίς τέλος.
Στο πλαίσιο της τεκμηρίωσης των δράσεων συστηματικά καταγράφαμε ορισμένες φράσεις που αυθόρμητα διατύπωναν τα παιδιά, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μία ανθολόγηση– σχεδόν αποφθεγματικών φράσεων. Παραθέτω λίγες από αυτές που αφορούν στην τέχνη: Για κάθε μία από τις παρακάτω υπάρχουν πίσω σύντομες ιστορίες:
«Η Τέχνη σού δίνει ταυτότητα, είναι στοιχείο πολιτισμού, είναι ξέσπασμα»
«Όλοι μπορούμε να δημιουργήσουμε, παρά τις δύσκολες καταστάσεις»
«Όσο η ζωή σού δίνει ερεθίσματα τόσο θα προχωράς και δεν θα τα παρατάς. Και η Τέχνη δίνει ερεθίσματα στη ζωή».
«Η Τέχνη όπως και η γνώση ανοίγει και φωτίζει το μυαλό»
«Ένα κατάλαβα: Δεν πρέπει να φυλακίζουμε τη σκέψη μας»
«Η Τέχνη είναι απεριόριστη γιατί η φαντασία είναι απεριόριστη»
«Η Τέχνη τελικά είναι για όλους»
«Η αλλαγή… είμαστε εμείς»
Είναι σημαντικό να δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για δράσεις που αφορμώνται και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής της καθημερινότητας και ταυτόχρονα να μπορούν να συνδέουν το ατομικό με το συλλογικό. Δράσεις και θεματικές που δημιουργούν ευκαιρίες για να συνδέονται τα μέλη μίας κοινότητας, δράσεις που θα έχουν τη δυναμική να μας ευαισθητοποιήσουν, να μας ενεργοποιήσουν, να μας συν-κινήσουν.
Θεματικές όπως η Ισότητα και Ισότιμη συμπεριφορά (equity) των ανθρώπων, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η διαφύλαξη της ειρήνης, δράσεις για την ενίσχυση των διαγενεακών σχέσεων, την καλλιέργεια του «γνώθι σ’ αυτόν», την προστασία του κλίματος, της χλωρίδας και πανίδας. Και – βεβαίως – αξιοποιώντας ως εργαλείο τις Τέχνες, την Επιστήμη και το Παιχνίδι, που οι δενδρίτες τους μπορούν να ακουμπήσουν σε όλες τις παραπάνω θεματικές καθώς και πολλές ακόμα.
Οι μέθοδοι έχουν επίσης σημασία. Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο από την ίδρυσή του -και εξ ορισμού- πιστεύει στην παιδαγωγική αξία των μουσείων και πρωτοπορεί, αξιοποιώντας καινοτόμες εκπαιδευτικές μεθόδους, με σταθερό γνώμονα τη βιωματική μάθηση, τη μάθηση που έχει την απαρχή της στην ενεργό συμμετοχή, την αξιοποίηση των μουσειακών συλλογών και αυθεντικών αντικειμένων, την έρευνα -και βεβαίως, το παιχνίδι. Κι επειδή ο τίτλος καμιά φορά μπορεί να μας προσανατολίσει, το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο είναι ένας οργανισμός που απευθύνεται σε όλα τα παιδιά ανεξαιρέτως, παιδιά από μηνών έως 12 ετών, αλλά απευθύνεται και σε εφήβους, σε ενήλικες, σε οικογένειες, σε άτομα άνω των 65 ετών, και ευρύτερα, σε όποιον/α πρωτομαθαίνει.
Εκεί εγκυμονείται όλη η αλλαγή που οραματιζόμαστε – στην υπερ-αξία της Παιδείας. Εκεί βρίσκονται όλοι οι εν δυνάμει μηχανισμοί που διαμορφώνουν τον ορίζοντα των προσδοκιών μας. Είναι σημαντικό να αγκαλιάσουμε αυτή τη σχέση να επενδυθεί ενέργεια και οι απαραίτητοι πόροι, διότι μέσα από αυτές τις συνέργειες, μπορούμε να έχουμε ουσιαστικά αποτελέσματα και να δούμε τις επιθυμητές κοινωνικές αλλαγές στο μέλλον.
Θα έφερνε μεγάλη και ουσιαστική αλλαγή, πιστεύω, αν υπήρχε σε αυτές τις δράσεις περισσότερη συστηματικότητα – δηλαδή μη σποραδικότητα καθώς και η απαραίτητη επένδυση πόρων με πρωτοπόρες συμπράξεις μεταξύ φορέων. Παράλληλα, όπως το καθετί, ξεκινά από τους κατάλληλους ανθρώπους και ομάδες που θα έχουν γνώση, διεπιστημονικότητα, όραμα, και με επαγγελματισμό και ευαισθησία θα προχωρήσουν τόσο τα παιδιά όσο και τους εαυτούς τους ένα βήμα μπροστά, βαδίζοντας εγγύτερα προς την εκπλήρωση της ετυμολογίας της λέξης που μας ορίζει, ως όντα που άνω θρώσκουν.
*Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο είναι μη κερδοσκοπικό σωματείο, κοινωφελούς χαρακτήρα. Ιδρύθηκε το 1987 στην Αθήνα, με σκοπό να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν όλο τους το δυναμικό, ώστε να γίνουν πολίτες οι οποίοι με σεβασμό στην ατομικότητά τους θα αποκτήσουν και κοινωνική συνείδηση. Ο σκοπός απευθύνεται σε όλα τα παιδιά χωρίς εξαίρεση, στις οικογένειες, στη σχολική κοινότητα και σε όσους ενδιαφέρονται για την πολύπλευρη ανάπτυξη των παιδιών ή σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με αυτά.
Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο υλοποιεί τους καταστατικούς στόχους μέσα από τον θεσμό του Παιδικού Μουσείου, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, την εκπαίδευση ενηλίκων, τις συμβουλευτικές δράσεις, το εθελοντικό πρόγραμμα και την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα αποτελούν για το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο τον κορμό της λειτουργίας του από τη στιγμή της ίδρυσής του. Είναι αποτέλεσμα διεπιστημονικής συνεργασίας και στηρίζονται στις σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους μάθησης. Ο σχεδιασμός τους λαμβάνει υπόψη τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά κάθε ηλικίας, τις δυνατότητες και τους περιορισμούς του κάθε χώρου καθώς και το αναλυτικό πρόγραμμα που ισχύει για κάθε σχολική τάξη.
Από το 1994 δημιούργησε και λειτουργεί το πρώτο Παιδικό Μουσείο στην Ελλάδα, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, το οποίο σήμερα στεγάζεται στο κτίριο του Ωδείου Αθηνών.
