Η αναγκαιότητα επαναπροσδιορισμού της έννοιας του εθελοντισμού στο Διεθνές Κίνημα του Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου

Σε παγκόσμιο επίπεδο το Διεθνές Κίνημα του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου έχει περίπου 11-12 εκατομμύρια εθελοντές. Αυτός ο αριθμός αλλάζει ανάλογα με τις φυσικές καταστροφές και τις κρίσεις που μπορεί να προκύψουν ανά έτος, αλλά ανεξάρτητα από αυτό,  εξακολουθεί να υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων που κινητοποιούνται για να βοηθήσουν και να υποστηρίξουν συνανθρώπους τους. Μέσα στο Διεθνές Κίνημα του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό μια συζήτηση σχετικά με τη συνολική τάση του εθελοντισμού όπου διαφαίνεται ότι ο αριθμός των εθελοντών στην καλύτερη περίπτωση  παραμένει στάσιμος (με μικρή μόνο ανάπτυξη σε ορισμένους τομείς ) ενώ στη χειρότερη περίπτωση σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφεται μείωση. Το βέβαιο είναι, ότι ο εθελοντισμός ως θεμελιώδης αρχή και βασικός πυρήνας της οργανωσιακής κουλτούρας και του ήθους του  Κινήματος αξίζει πολύ περισσότερη προσοχή από ό, τι λαμβάνει. Η σωστή διαχείριση του εθελοντισμού μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο επιταχύνοντας την κοινωνική ένταξη, οικοδομώντας νέες δεξιότητες και προωθώντας την έννοια της κοινωνικής δέσμευσης που με τη σειρά της θα επιτρέψει τη δημιουργία πιο ενεργών πολιτών.

Φυσικά η συζήτηση δεν περιορίζεται μόνο στους αριθμούς. Η Παγκόσμια Επισκόπηση για τον Εθελοντισμό, το έργο της Παγκόσμιας Συμμαχίας Εθελοντισμού και οι διαβουλεύσεις για τη Στρατηγική 2030 της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εθνικών Συλλόγων Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου (ΔΟΕΣ)  αποκαλύπτουν μια περίπλοκη σειρά ζητημάτων σχετικά με τον εθελοντισμό: εθελοντές που δεσμεύονται για μικρότερα χρονικά διαστήματα, σε κάποιες περιοχές του κόσμου  εθελοντές μας  έρχονται αντιμέτωποι  με σοβαρές απειλές για τη ζωή και την ευημερία τους καθώς επίσης και ενδείξεις ότι ελλείψει πολιτιστικής ποικιλομορφίας κάποια δίκτυα εθελοντών δεν έχουν εκπροσώπηση στις κοινότητες που υποστηρίζουν.

Η έρευνα της ΔΟΕΣ για την Στρατηγική 2030 έφερε στο φως ταχύτατα μεταβαλλόμενες τάσεις που επηρεάζουν τον εθελοντισμό και που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν προκειμένου το Κίνημα να εμπλουτιστεί και να ενισχυθεί από το εθελοντικό πνεύμα καθ ‘όλη τη διάρκεια του 21ου αιώνα. Τα τρία βασικά ζητήματα είναι: 1) Παγκοσμιο-τοπικοποίηση (Glocalisation), 2) Τεχνολογία και 3) Μεγαλύτερη πολιτιστική ποικιλομορφία.

1) Παγκοσμιο-τοπικοποίηση (Glocalisation)

Ο εθελοντισμός ήταν μέχρι πολύ πρόσφατα μια τοπική δραστηριότητα  (με εξαίρεση κάποια μειοψηφία πολιτών που διαθέτει επαρκείς πόρους  ώστε να ταξιδέψει και να προσφέρει σε εθελοντική βάση).  Η δύναμη του εθελοντισμού έγκειται στο ότι οι άνθρωποι ανά τον κόσμο αναλαμβάνουν εθελοντική δράση για να αντιμετωπίσουν προβλήματα σε τοπικό επίπεδο. Αυτοί οι εθελοντές που επιχειρούν σε τοπικό επίπεδο κατανοούν καλύτερα από τον καθένα την πολυπλοκότητα των προβλημάτων, γνωρίζουν τη γλώσσα, τον πολιτισμό, τα έθιμα της τοπικής κοινωνίας και έχουν ένα προσωπικό κίνητρο σε σχέση με όσους δεν συνδέονται άμεσα με την κοινότητα. Ωστόσο, οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα όπως η κλιματική αλλαγή, η ανισότητα και η μετανάστευση είναι παγκόσμια φαινόμενα. Η τεχνολογία και η αυξανόμενη κινητικότητα των ανθρώπων επέτρεψε επίσης σε πολλούς να αναλάβουν δράση πέρα ​​από εκείνη της άμεσης κοινότητας ή της γειτονιάς τους.

Έτσι Βλέπουμε ηλικιωμένους σε οίκους ευγηρίας στις ΗΠΑ να εκπαιδεύουν νέους στη Βραζιλία μέσω Skype, εθελοντές γιατρούς στο Ηνωμένο Βασίλειο να συμβουλεύουν ιατρικούς επαγγελματίες στο Αφγανιστάν για ατυχήματα και άλλες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, και πρόσφυγες να προσφέρουν εθελοντική εργασία σε καταυλισμούς προσφύγων για να βελτιώσουν τη ζωή όσων ζουν εκεί.

Το Διεθνές Κίνημα του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου διαθέτει ένα εκπληκτικό δίκτυο εθελοντών σε 191 χώρες, που προς το παρόν δεν συνδέονται σε μεγάλο βαθμό και δεν συνεργάζονται. Στην επόμενη δεκαετία ο στόχος είναι αυτό να αλλάξει. Πρόκειται για ένα ανεκμετάλλευτο δυναμικό και μια δεξαμενή ευκαιριών που θα μπορούσαν να φέρουν τεράστια καινοτομία στην αντιμετώπιση των κοινών μας προκλήσεων. Η ΔΟΕΣ στοχεύει να υποστηρίξει τόσο την τοπική εθελοντική δράση ευρείας κλίμακας όσο και τη διασυνδεδεμένη περιφερειακή και παγκόσμια δράση.

 2) Τεχνολογία

Η τεχνολογία αλλάζει το τοπίο σχεδόν σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και φυσικά  ο εθελοντισμός δεν αποτελεί εξαίρεση. Η πρόοδος στον τομέα της ρομποτικής καθώς και σε άλλους τομείς φέρνει στο προσκήνιο τις μηχανές που άλλοτε δρουν βοηθητικά και άλλοτε αντικαθιστούν ρόλους που είχαν αναλάβει προσωπικό ή εθελοντές (για παράδειγμα ο Ερυθρός Σταυρός στο Μεξικό χρησιμοποίησε ένα ρομποτικό φίδι για να βοηθήσει στην αναζήτηση επιζώντων στον σεισμό του 2017).

Η τεχνολογική πρόοδος έχει επίσης συνδέσει τους ανθρώπους με τρόπους που πριν από χρόνια δεν θα μπορούσαμε καν να φανταστούμε. Οι δυνατότητες που προκύπτουν από αυτή την τεχνολογική επανάσταση είναι απεριόριστες γι’ αυτό  και η ΔΟΕΣ αποσκοπεί μέσα στα προσεχή έτη να επενδύσει στην  καινοτομία στους κόλπους των εθελοντών των διαφόρων Εθνικών Συλλόγων και να ενθαρρύνει την σύνδεση τους με δίκτυα που δεν ελέγχονται από κεντρικούς μηχανισμούς. Αυτό βέβαια απαιτεί διάθεση για ρίσκο και ένα νέο υποστηρικτικό ρόλο για την Οργάνωση.

3) Μεγαλύτερη πολιτιστική ποικιλομορφία

Ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο το Κίνημα του Ερυθρού  Σταυρού και της  Ερυθράς  Ημισέληνου παρουσιάζει την μεγαλύτερη πολιτιστική ποικιλομορφία στον τομέα του εθελοντισμού, πολλοί Εθνικοί Σύλλογοι έχουν εντοπίσει την ανάγκη για βελτίωση σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.  Η πολυπλοκότητα του εθελοντισμού δημιουργεί τον κίνδυνο να γίνεται πιο προσιτός για άτομα που έχουν την οικονομική δυνατότητα να συμμετέχουν. Για πολλούς ανθρώπους που προέρχονται από τις κοινότητες με τις οποίες συνεργαζόμαστε και κυρίως για τις γυναίκες ο εθελοντισμός δεν είναι κάτι εύκολο.  Χρειάζονται ειδικές ρυθμίσεις και πιο εξελιγμένες τακτικές, ώστε να καταστεί δυνατή η συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις και από άτομα για τα οποία ο βιοπορισμός αποτελεί αγώνα και πιεστική προτεραιότητα. Ίσως η ίδια η έννοια του εθελοντισμού ότι η παροχή υπηρεσιών γίνεται χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα θα πρέπει να αμφισβητηθεί και να εστιάσουμε περισσότερο στην ελεύθερη βούληση  των ανθρώπων να υποστηρίξουν ανθρωπιστικούς σκοπούς εμπνέοντας τους συνανθρώπους τους, παρά για το αν αμείβονται ή όχι.

Οι προσπάθειες μας όμως για ποικιλομορφία στην εθελοντική μας βάση θα πρέπει να στοχεύσουν και στην  προσέγγιση μειονοτικών ομάδων, γυναικών και ατόμων με αναπηρία. Αυτό θα συμβεί μέσω αλλαγών στους τρόπους επικοινωνίας και των υποδομών μας. Επίσης, νέοι και δημιουργικοί τρόποι υποστήριξης και κινητοποίησης της νεολαίας θα είναι απαραίτητοι ιδιαίτερα στην Ασία και την Αφρική, όπου κατοικεί το μεγαλύτερο μέρος του νεαρού και άρα ενεργού πληθυσμού του πλανήτη μας.

Ο εθελοντισμός αποτελεί την  σπονδυλική στήλη του Κινήματος του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου για περισσότερα από 150 χρόνια. Ο κόσμος όμως αλλάζει και μαζί με αυτόν θα πρέπει να αλλάξει και το Κίνημα προκειμένου να είναι σε θέση να κινητοποιήσει εκατομμύρια ανθρώπους για την υποστήριξη ενός κοινού σκοπού.

 

Γεωργία Τρισμπιώτη

Υπεύθυνη Ανθρωπιστικής Διπλωματίας και Διυπηρεσιακής Συνεργασίας

Αντιπροσωπεία Διεθνούς Ομοσπονδίας Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα