Ο πολιτισμός μπροστά σε αλλεπάλληλες κρίσεις
Χριστόδουλος Ρίγγας, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
«Ο πολιτισμός μπροστά σε αλλεπάλληλες κρίσεις», ένας τίτλος που θα μπορούσε να περιγράφει όλα τα άρθρα και τις συζητήσεις γύρω από τον πολιτισμό στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία, αν όχι παλαιότερα. Η οικονομική κρίση την τελευταία δεκαετία δημιούργησε συνθήκες πίεσης σε πολλά κοινωνικά στρώματα, ενώ η πρόσφατη υγειονομική κρίση διέκοψε βίαια μία προσπάθεια ανάκαμψης που είχε αρχίσει να αποδίδει καρπούς τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Ομοίως επηρεάστηκαν όλοι οι φορείς και τα ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στον δημιουργικό και πολιτιστικό τομέα.
Το βασικό πρόβλημα που δημιουργήθηκε ήταν (και όσο γράφονται αυτές οι γραμμές, συνεχίζει να είναι) η έλλειψη εσόδων και η συνεπαγόμενη οικονομική ασφυξία των οργανισμών. Οι προσπάθειες στήριξης των ανθρώπων και των οργανισμών της δημιουργικής οικονομίας από τον κρατικό προϋπολογισμό δυστυχώς δεν φαίνεται να μπορούν να δώσουν πνοή ζωής σε έναν κλάδο που η βασική του λειτουργία συνεπάγεται την ανθρώπινη επαφή και διάδραση και του οποίου τα έσοδα προέρχονται κυρίως από την προσφορά αυτού ακριβώς του «διαλόγου».
Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) εντάσσεται στην κατηγορία των φορέων που υποστηρίζονται από ιδιωτική χρηματοδότηση, καθώς επιχορηγείται από την Τράπεζα Πειραιώς υλοποιώντας ένα μεγάλο μέρος των δεσμεύσεών της στον τομέα της εταιρικής υπευθυνότητας. Ωστόσο, υπέστη τις συνέπειες της πανδημίας καθώς, ακολουθώντας τις οδηγίες του ΥΠΠΟΑ, τα Μουσεία του Δικτύου του σταμάτησαν να δέχονται επισκέπτες για ένα διάστημα συνολικά τεσσάρων μηνών το 2020 (13/03-14/06, 06/11 – 31/12) και παραμένουν ακόμα κλειστά, με αποτέλεσμα τη σημαντική απώλεια εσόδων από εισιτήρια και πωλήσεις αναμνηστικών και βιβλίων. Σημαντικότερη όμως ήταν η απώλεια των επισκεπτών των Μουσείων. Το Μουσεία του ΠΙΟΠ είναι ζωντανοί χώροι, σε άμεση και συνεχή σχέση με τις τοπικές κοινωνίες, τους κατοίκους και τους επισκέπτες τους. Αυτή η σχέση είναι δυναμική καθώς οι προσδοκίες των τοπικών κοινωνιών συνδιαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τον προγραμματισμό και τις δράσεις των Μουσείων. Η βίαιη διακοπή της φυσικής ροής επισκεπτών, αποστέρησε από τα Μουσεία το οξυγόνο τους δημιουργώντας μία ασφυκτική κατάσταση.
Για τον λόγο αυτό, το ΠΙΟΠ αναπροσάρμοσε τη στρατηγική του και, με την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, διοχέτευσε ένα μεγάλο μέρος των πόρων του στον σχεδιασμό και την οργάνωση «ψηφιακών» δράσεων. Στην ουσία επρόκειτο για επιτάχυνση μίας στρατηγικής επιλογής του ΠΙΟΠ να ενσωματώσει νέες τεχνολογίες στα Μουσεία του με στόχο τη διεύρυνση των αφηγηματικών τους εργαλείων αλλά και την ανανέωσή τους, η οποία είχε ήδη αρχίσει να αποδίδει καρπούς από το 2019. Οι δράσεις αυτές περιλαμβάνουν ψηφιακές εκθέσεις, ημερίδες και σεμινάρια, εργαστήρια δημιουργικής απασχόλησης για ενήλικες και παιδιά αλλά και αφηγήσεις παραμυθιών από τις εκδόσεις του ΠΙΟΠ. Στόχος τους είναι η παροχή πολιτιστικών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, η διατήρηση, όσο το δυνατόν, της επικοινωνίας με το κοινό και η διευκόλυνση της πρόσβασής του σε πολιτιστικά αγαθά. Η σταδιακή μετάβαση του Ιδρύματος σε αυτόν τον «ψηφιακό μετασχηματισμό», βοηθά στην αύξηση της επιρροής του σε πολλαπλές ομάδες κοινού, ενσωματώνοντας πολλά από τα δυναμικά χαρακτηριστικά της δημιουργικής οικονομίας. Ταυτόχρονα, δημιουργεί υποδομές που θα υπηρετήσουν τη μελλοντική πορεία του Ιδρύματος και θα παγιώσουν την παρουσία του στον πολιτιστικό χάρτη της Ελλάδας.
Επιπλέον, η περίοδος αυτή λειτούργησε ως ευκαιρία, προκειμένου να επιταχυνθούν εργασίες συντήρησης και αναβάθμισης κτηριακών και μηχανολογικών υποδομών Μουσείων του ΠΙΟΠ, οι οποίες ήταν δύσκολο να ολοκληρωθούν με τα Μουσεία ανοικτά για το κοινό. Ταυτόχρονα, ολοκληρώθηκε ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού συστημάτων και διαδικασιών του οργανισμού, με στόχο την αποδοτικότερη οργάνωση και συντονισμό των δράσεών του την επόμενη ημέρα.
Η υγειονομική κρίση συνεχίζεται και οι συνέπειές της θα είναι εμφανείς για μεγάλο χρονικό διάστημα, πιθανότατα και μετά το 2021, ενώ η ανάκαμψη δεν αναμένεται να είναι άμεση. Ωστόσο, αισιοδοξούμε ότι θα αποτελέσει σημαντικό καταλύτη για τον εκσυγχρονισμό του Δημιουργικού και Πολιτιστικού Τομέα της χώρας και για την υιοθέτηση εργαλείων που θα βοηθήσουν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητάς του απέναντι σε μελλοντικές κρίσεις.
Χριστόδουλος Ρίγγας
Προϊστάμενος Υπηρεσίας Ερευνητικών και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων
Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
