By Higgs

Δημιουργική οικονομία και προσαρμογή στο νέο περιβάλλον

Το Μάρτιο του 2020, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με την αναπόφευκτη διακοπή της παγκόσμιας παραγωγής. Οι κύριοι τομείς της δημιουργικής οικονομίας -οι τέχνες, ο πολιτισμός, το design, η αναψυχή, τα media και η καινοτομία- επηρεάστηκαν και συνεχίζουν να επηρεάζονται, και μαζί τους όλη η αλυσίδα εμπλεκομένων στον ήδη ευάλωτο πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα: το 15% των εργαζομένων και το 10% της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Ευρώπη και την Αμερική[1]. Μαζί με την τουριστική βιομηχανία, οι δημιουργικές βιομηχανίες συγκαταλέγονται μεταξύ των πλέον επηρεασμένων από την τρέχουσα κρίση coronavirus (Covid-19)[2].

Εκδηλώσεις ακυρώθηκαν, μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι, θέατρα, βιβλιοπωλεία, βιβλιοθήκες, κινηματογράφοι, γκαλερί έκλεισαν. Οι προτεραιότητες άλλαξαν: η αναγκαιότητα του τι και πώς μπορεί να γίνει διαφορετικά -σε αντίθεση με τις πρακτικές που εστιάζουν στην επανάληψη του καθιερωμένου- με στόχο να βρεθούν άμεσα λύσεις για την επιβίωση ανθρώπων, οργανισμών και ιδρυμάτων, ποιος είναι ο ρόλος του κάθε παράγοντα σε αυτή τη διαδικασία, η αναδιάρθρωση στην λειτουργία των οργανισμών, στην αυτοπειθαρχία και την ηγεσία. Ταυτόχρονα οι εμπλεκόμενοι στον δημιουργικό τομέα κινητοποιήθηκαν προκειμένου να δραστηριοποιηθούν προς τους μακροπρόθεσμους στόχους τους -ιδωμένων μέσα από το πρίσμα της πανδημίας- αλλά και να συντηρήσουν τα κεκτημένα του πολιτιστικού τομέα ως κρίσιμου τομέα για την οικονομία και την απασχόληση αλλά και την ψυχική υγεία και ευεξία της κοινωνίας.

Ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο εμφανής η σημασία της δημιουργικής οικονομίας, του πολιτισμού και της δημιουργικότητας παγκοσμίως[3]. Από τη μία μεριά οι Δημιουργικές βιομηχανίες υπέστησαν το σοβαρότερο πλήγμα με τις ακυρώσεις, αναβολές, λήξεις, πτωχεύσεις των πιο ευάλωτων παραγόντων, μικρών εταιρειών και ελεύθερων επαγγελματιών κι από την άλλη τα εκατομμύρια του κόσμου σε καραντίνα «διψούν» για πολιτιστικό περιεχόμενο, ευνοώντας τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες με βιώσιμα έσοδα (π.χ. Netflix, Amazon). Η χρήση ψηφιακών πλατφορμών και υπηρεσιών ροής περιεχομένου έφτασε σε νέα ύψη.

Σύντομα έγινε εμφανές ότι για να επιβιώσει, η δημιουργική οικονομία θα πρέπει να αγκαλιάσει την τεχνολογία. Η εκτενής διάρκεια της πανδημίας έστρεψε τις δημιουργικές βιομηχανίες στην αναζήτηση των τρόπων ψηφιοποίησης του πολιτιστικού προϊόντος έτσι ώστε αυτό να αγοράζεται ή/και να χρησιμοποιείται στον υπολογιστή ή στο smartphone.

Η χώρα μας δεν αποτελεί εξαίρεση: οι εμπλεκόμενοι στους δημιουργικούς τομείς άρχισαν (και συνεχίζουν) να αναζητούν τρόπους να αλλάξουν άμεσα. Η διαδικασία του ψηφιακού μετασχηματισμού εμπεριέχει την προώθηση κάποιων αντιλήψεων που αφορούν όλους τους εμπλεκόμενους, ωστόσο έχουν διαφορετικές επιπτώσεις στον καθένα. Φυσικά δεν μπορούν να εξαντληθούν όλες οι παράμετροι σε αυτό το κείμενο, ωστόσο θα επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε τον ρόλο των εμπλεκόμενων φορέων.

O ψηφιακός μετασχηματισμός στη δημιουργική οικονομία μπορεί να σημαίνει αποϋλοποίηση των υπηρεσιών / επιχειρήσεών τους αλλά και αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους, συμπεριλαμβανομένων νέων δεξιοτήτων σχετικών με την τεχνολογία, εξοικείωση με την ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη και σχεδιασμό εφαρμογής στις τέχνες τους, με πλατφόρμες δημιουργίας εσόδων για την τέχνη, την οργάνωση ή την επιχείρησή τους. Η κρίση της πανδημίας ανέδειξε το ψηφιακό χάσμα[4] σε πολλαπλά επίπεδα: επί συνόλου 28 κρατών μελών της ΕΕ, η Ελλάδα κατατάσσεται 27η στον δείκτη ψηφιακής οικονομίας και κοινωνίας (DESI) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2020[5]. Η έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων, τόσο σε βασικό όσο και σε ανώτερο επίπεδο, παραμένει σημαντικό εμπόδιο για την Ελλάδα στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού της κοινωνίας και της οικονομίας της. Δημιουργεί μια διαρθρωτική απειλή για την επιβίωση πολλών επιχειρήσεων και εργαζομένων στην πολιτιστική και δημιουργική παραγωγή και υποδεικνύει την ανάγκη σχεδιασμού υποστήριξης από τον δημόσιο τομέα για την βραχυπρόθεσμη αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης αλλά και την μετάβαση στην νέα εποχή.

Η ψηφιοποίηση του πολιτιστικού προϊόντος έγινε / γίνεται κανόνας και όχι εξαίρεση ειδικά όσον αφορά στην προώθηση, την πώληση και την αγορά. Η αποϋλοποίηση από την πλευρά της παραγωγής στην αϋλοποίηση της πλευράς της κατανάλωσης του πολιτιστικού προϊόντος χρειάζεται να αναγνωρισθεί και να συμπεριληφθεί από όλους τους φορείς πολιτισμού και να κατοχυρωθούν τα πνευματικά δικαιώματα λαμβάνοντας υπόψη τις ψηφιακές προκλήσεις (δικαιώματα χρήσης, author’s right, copyright, free licences ). Πριν από ένα χρόνο ήταν σχεδόν αδύνατο να σκεφτείς να πληρώσεις εισιτήριο για να παρακολουθήσεις μια παράσταση ή μια συναυλία online, ενώ τώρα όλο και περισσότερες εκδηλώσεις οργανώνονται ψηφιακά: το υψηλό επίπεδο αλληλεξάρτησης μεταξύ της ψηφιακής τεχνολογίας και των δημιουργικών βιομηχανιών θα αυξηθεί πιθανότατα στο άμεσο μέλλον. Ο τομέας της δημιουργικής οικονομίας καλείται να υιοθετήσει την ψηφιακή τεχνολογία όπως όλες οι βιομηχανίες, με εκπαίδευση σε νέες δεξιότητες (επιχειρηματική ανθεκτικότητα, γνωστική ευελιξία[6], ψηφιακός γραμματισμός) τις νέες τεχνολογίες και τα ψηφιακά εργαλεία αλλά και μια επιχειρηματική νοοτροπία σε αυτό το περιβάλλον, και ειδικότερα από τους δημιουργούς. Επιπλέον, οι δημιουργοί καλούνται να συνεργαστούν σε ένα νέο περιβάλλον με νέες απαιτήσεις και να πειραματιστούν με τις δυνατότητες που δίνουν οι νέες τεχνολογίες στο έργο τους.

Η κρίση της πανδημίας ανέδειξε, επίσης, την ευαλωτότητα των δημιουργών πολιτιστικού περιεχομένου: η αδυναμία καταγραφής και ένταξης στο μητρώο του συνόλου των καλλιτεχνών από όλα τα είδη των τεχνών, έτσι ώστε να επιδοτηθούν με την έκτακτη επιχορήγηση ως πρώτο βοήθημα, εδράζεται στα δομικά προβλήματα του χώρου της τέχνης, την αδήλωτη εργασία, την πολυπλοκότητα των εργασιακών σχέσεων που φανερώνει την αδυναμία του καλλιτέχνη να διατηρεί την επαγγελματική του οντότητα ως ελεύθερος επαγγελματίας ή εργαζόμενος καθώς και το «αχαρτογράφητο» του χώρου.

Ανέδειξε ακόμα, την ανάγκη αναγνώρισης του επαγγέλματος του Πολιτιστικού Διαχειριστή, και του Διαχειριστή Πολιτιστικής Κληρονομιάς, που γίνεται ιδιαίτερα επιτακτική λόγω του ότι η παραγωγή καλλιτεχνικού έργου δεν είναι απλώς μια δραστηριότητα, αναπόφευκτα συνεπάγεται τη σκέψη και τη φαντασία του τρόπου με τον οποίο μπορεί να πραγματοποιηθεί αυτή η δραστηριότητα, καθώς και το σύστημα παραγωγής στο οποίο εγγράφεται.

Η συνηθισμένη προσέγγιση όσον αφορά στην εργασία, προτεραιοποιεί την οικονομική παραγωγή και ανάπτυξη: οτιδήποτε προωθεί την οικονομία και τις επιχειρήσεις είναι καλό για όλους, ακολουθεί δηλαδή μια σειρά προτεραιοτήτων με αφετηρία την οικονομία, τις επιχειρήσεις, τις θέσεις εργασίας και την κοινωνία και τελικά τον ανθρώπινο παράγοντα. Η δημιουργική οικονομία εκκινεί από την αντίθετη κατεύθυνση: οτιδήποτε είναι ωφέλιμο για την κοινωνία, είναι καλό και για την οικονομία, όπως υποστηρίζει ο οικονομολόγος John Kay[7]. Οι προτεραιότητες είναι ο άνθρωπος και η κοινωνία και ακολουθούν  οι θέσεις εργασίας και η οικονομία. Η κρίση της πανδημίας ανέδειξε περισσότερο από ποτέ την σημασία του πολιτισμού και της δημιουργικότητας για την κοινωνία όσον αφορά την ψυχική υγεία και την ευεξία της. Μαζί με την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, καταδεικνύουν την ανάγκη για μια ουμανιστική βάση σε σχέση με το ποια είναι τα κριτήρια και ποια είναι τελικά η επιθυμητή ανάπτυξη.

Φωτεινή Παπαχατζή
Πολιτιστική Διαχειρίστρια
Artifactory

https://www.artifactory.eu/

[1]Howkins, J. Invisible Work: The Hidden Ingredient of True Creativity, Purpose and Power, September Publishing, 2020

[2] Nobre, G. F. Post Covid-19 and the Creative Economy: tendencies and risks

[3] Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην 74η σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για το εμπόριο και την ανάπτυξη, το 2021 ανακηρύχθηκε το Διεθνές Έτος Δημιουργικής Οικονομίας για Βιώσιμη Ανάπτυξη.

[4] Αγγελάκης Α. 2020, «Πανδημία και «ψηφιακό χάσμα»: η τριπλή πρόκληση για τις μικρές επιχειρήσεις στη «μετά Covid-19» εποχή.», Κείμενα Γνώμης ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, Απρίλιος, σσ. 8

[5] Δείκτης Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) 2020 https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/digital-economy-and-society-index-desi-2020

[6] Με τη γνωστική ευελιξία, εννοούμε την ικανότητα αυτόματης αναδόμηση της γνώσης ενός μαθητευόμενο ως απάντηση προσαρμογής στην ριζική αλλαγή των απαιτήσεων των περιστάσεων.

Είναι μια λειτουργία A) τόσο του τρόπου με τον οποίο η γνώση αναπαριστάνεται B) όσο και των διεργασιών που χειρίζονται αυτές τις νοητικές αναπαραστάσεις βλ. https://courses.e-ce.uth.gr/CE312/lectures/L4.ppt

[7] Kay, J. 2009. The Rationale of the Market Economy: A European Perspective στο Capitalism and Society|Volume 4: Issue 3

By Higgs

Ίδρυμα Citi: Στρατηγικές προτεραιότητες και έργο στην περιοχή ΕΜΕΑ

Η Citi είναι μία παγκόσμια τράπεζα, με παρουσία και επιχειρηματική δράση σε περισσότερες από 160 χώρες του κόσμου και εμπειρία δύο αιώνων. Το βασικό της συγκριτικό πλεονέκτημα, η παγκόσμια παρουσία και η εμπειρία που αντλεί επί τόπου από κάθε χώρα όπου επιχειρεί, της δίνει προβάδισμα στο υψηλό επίπεδο υπεύθυνης εξυπηρέτησης των πελατών της, στην ανάληψη δράσεων με θετικό αντίκτυπο στις τοπικές κοινωνίες και στη συμμετοχική διαχείριση των παγκόσμιων προκλήσεων.

Η προώθηση της οικονομικής προόδου για τη βελτίωση της ζωής κατοίκων με χαμηλό εισόδημα σε όλον τον κόσμο, και ιδιαιτέρως των νέων, αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα του Citi Foundation, του φιλανθρωπικού βραχίονα της Citi. Για την υλοποίησή της συνεργάζεται με περισσότερους από 250 Οργανισμούς σε περισσότερες από 80 χώρες και υποστηρίζει προγράμματα που προωθούν τη νεανική επιχειρηματικότητα, την οικονομική ενσωμάτωση και τη συνεργασία μεταξύ Οργανισμών.

Σήμερα σε όλον τον κόσμο ζουν 1.2 δις νέοι άνθρωποι 16-24 ετών –περισσότεροι από ποτέ άλλοτε. Όμως, 156 εκατ. ζουν σε συνθήκες φτώχιας, αν και εργάζονται, ενώ 71 εκατ. είναι άνεργοι. Δυστυχώς, η ανεργία στους νέους αποτελεί μόνο την κορυφή του παγόβουνου με αρνητική επίπτωση στην οικονομία και την κοινωνική κινητικότητα. Λόγω της έλλειψης εμπειρίας και των χαμένων ευκαιριών για ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους, είναι αποδέκτες χαμηλότερων μισθών.

Για την αντιμετώπιση αυτής της παγκόσμιας πρόκλησης, μέσα από συνεργασίες σε διεθνές και τοπικό επίπεδο, το Ίδρυμα Citi δίνει προτεραιότητα στην κατάλληλη προετοιμασία των νέων ώστε να αποτελέσουν τη γενιά με το μικρότερο ποσοστό ανεργίας και να αυξηθούν οι ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη. Και για να γίνει αυτό, απαιτείται σωστή εκπαίδευση που θα βοηθήσει να κλείσει το κενό μεταξύ των δεξιοτήτων και των γνώσεων που έχουν οι νέοι και αυτών που χρειάζονται προκειμένου να επιτύχουν στον επαγγελματικό στίβο.

Στα προγράμματα που επιλέγει το Ίδρυμα Citi για χρηματοδότηση διακρίνουμε κοινά χαρακτηριστικά, ανεξαρτήτως της χώρας όπου υλοποιούνται. Πρόκειται για προγράμματα με δυναμική ανάπτυξης και όχι για υλοποίηση μία φορά ή σποραδικά, προγράμματα με μετρήσιμα αποτελέσματα και θετικό κοινωνικό αντίκτυπο ακόμα και για χρόνια μετά την ολοκλήρωσή τους, προγράμματα που μπορούν να αναπαραχθούν και σε άλλες χώρες. Αντίστοιχα, οι Οργανισμοί που απευθύνονται στο Ίδρυμα Citi για χρηματοδότηση πρέπει να πείθουν για τη φερεγγυότητά τους και να διατυπώνουν με σαφήνεια τις συγκεκριμένες ανάγκες των κοινωνικών ομάδων που θα εξυπηρετηθούν από τα χρηματοδοτούμενα προγράμματα. Το Ίδρυμα Citi δε χρηματοδοτεί ιδιωτικά ιδρύματα, θρησκευτικές ή άλλες οργανώσεις, πολιτικές οργανώσεις ή κόμματα, οργανώσεις που υποστηρίζουν κάθε είδους διάκριση, ιδιώτες, εκδηλώσεις ή δράσεις προβολής ακόμη και αν αυτές αφορούν στο ίδιο το χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Η απόλυτη προτεραιότητα στη χρηματοδότηση είναι το ίδιο το πρόγραμμα και όχι η προβολή του Ιδρύματος Citi και των συνεργατών του.

Η ναυαρχίδα των προγραμμάτων του Ιδρύματος Citi, Pathways to Progress, προσεγγίζει την παγκόσμια πρόκληση της ανεργίας των νέων με περισσότερες από 100 εθνικές, περιφερειακές και παγκόσμιες συνεργασίες και με επενδύσεις που αγγίζουν τα 200 εκατ. δολάρια τα τελευταία 6 χρόνια.

Στην περιοχή της Ευρώπης, Μ. Ανατολής και Αφρικής, το Ίδρυμα Citi υποστηρίζει 42 προγράμματα με 33 από αυτά να επικεντρώνονται στην ανάπτυξη των κατάλληλων δεξιοτήτων των νέων, στην αυτοπεποίθηση που χρειάζονται για να επιτύχουν στη σύγχρονη, ταχέως μεταβαλλόμενη οικονομία ώστε να οικοδομήσουν ένα ισχυρό μέλλον για τους ίδιους, τις οικογένειές τους και τις κοινότητες όπου ζουν, στην πρόσβαση σε εργασία για πρώτη φορά, στην έναρξη ή την ανάπτυξη της επιχείρησής τους. Μέχρι το 2023, μέσω του προγράμματος Pathways to Progress το Ίδρυμα Citi θα επιτύχει να στηρίξει περισσότερους από ένα εκατομμύριο νέους και νέες σε όλον τον κόσμο μέσω ανάπτυξης δεξιοτήτων, επαγγελματικής κατάρτισης, επιχειρηματικής εκπαίδευσης και δημιουργίας ευκαιριών επαγγελματικής απασχόλησης.

Στην Ελλάδα, το Citi Foundation επενδύει στην αξία της νεανικής επιχειρηματικότητας με συνέπεια από το 2005 και μέσω του Pathways to Progress από το 2014.  Η συνεργασία με το Junior Achievement –αλλά και με το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο μέχρι το 2015- υποστηρίζει την οικονομική εκπαίδευση και την ανάπτυξη χρήσιμων επιχειρηματικών δεξιοτήτων στους μαθητές. Η συνεργασία με την PRAKSIS και η καθολική χρηματοδότηση του Business Coaching Center από το 2016 ήταν το αντίδοτο στην αυξανόμενη ανεργία που δημιούργησε η οικονομική κρίση και είχε στόχο τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και νέων θέσεων εργασίας. Από το 2018, σε συνεργασία με την International Rescue Committee (IRC) υποστηρίζει πρόσφυγες και μετανάστες νεαρής ηλικίας εξοπλίζοντας τους με επιχειρηματικές δεξιότητες και δίνοντας την ευκαιρία να ιδρύσουν μια επιχείρηση ή να βρουν εργασία.

Όπως και άλλες φορές, όποτε οι συνθήκες αλλάζουν, το Citi Foundation λόγω των έκτακτων και πιεστικών αναγκών που αναδύθηκαν από την πανδημία C-19 προσάρμοσε τη συνολική στρατηγική του δίνοντας προτεραιότητα για κάποιο διάστημα στις δωρεές επείγουσας ανταπόκρισης εστιάζοντας στην υποστήριξη των εθνικών συστημάτων υγείας και στην υποστήριξη ευπαθών ομάδων. Από την έναρξη της υγειονομικής κρίσης, το Ίδρυμα Citi έχει προχωρήσει σε δωρεές 35 εκατ. δολαρίων για τη στήριξη Οργανισμών, μικροεπιχειρήσεων και κοινοτήτων, πλέον δωρεών 65 εκατ. δολαρίων από τη Citi.  Στην Ελλάδα, το Ίδρυμα Citi με δωρεά $50.000 στην PRAKSIS για τη φροντίδα των άστεγων συμπολιτών μας, συμπλήρωσε τις κοινωνικές δράσεις που είχε αναλάβει η Citi Ελλάδος για την ενίσχυση των μονάδων εντατικής θεραπείας στα δημόσια νοσοκομεία ($90.000) και την προμήθεια υγειονομικού υλικού για την επαναλειτουργία της ΕΛΕΠΑΠ ($10.000). Τέλος, το Citi Foundation ανταποκρίνεται σε ανθρωπιστικές κρίσεις σε παγκόσμιο ή εθνικό επίπεδο μέσω δωρεών σε Οργανισμούς αλλά και χρηματοδοτήσεις συγκεκριμένων δράσεων, όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα, χρηματοδότησε την αγορά χειμερινών ρούχων για παιδιά έως 4 ετών στη νέα δομή Καρά Τεπέ της Μυτιλήνης μέσω της συνεργασίας με την IRC.

Μανίνα Μενιδιάτη
Public Affairs Officer
Citi Ελλάδος

By Higgs

Keeping dialogue open, working together, and building back better

2020 will be remembered as the year COVID-19 upended every sphere of life, with a profound and lasting impact on the way we work and live, during which entire sectors of the economy came to a halt. Instead of being a catalytic year towards the achievement of the UN Sustainable Development Goals, for the first time, we witnessed the reversal of progress and deterioration across a wide range of issues and indicators. The equivalent of 400 million jobs were lost globally in the second quarter of 2020, 1.5 billion children were (and many are still) out of school, and there was a depressing increase in child labour, sexual violence, FGM, and more. Overall, those who were already disadvantaged have seen their situation worsen, increasing inequality globally.

European Foundation Centre (EFC) dialogue with our 200-strong membership from 32 countries was ongoing throughout this period, thanks largely to a survey to capture and share key initiatives and best practices, which then formed the basis for conversations on how to better understand the strategies underpinning members’ diverse approaches. From this, we gained four clear insights which will have crucial implications beyond the COVID-19 pandemic.

1 – Changes in ways of working: Many philanthropic organisations are unused to working “in emergency mode”, with their missions focused on more long-term frameworks. Throughout the crisis, across geographies and contexts, we have seen philanthropic organisations adapting rapidly to get emergency support out of the door to combat many of the social effects of the crisis on the most vulnerable groups of society, while at the same time assuring grantees and partners of their empathy, flexibility, and support to help them get out of the crisis. Trust was placed front and centre allowing for simplification of processes and decision-making. There was simply no time for red tape.

2 – Working in partnerships: COVID-19 brought to the fore complex and intertwined challenges in public health, social and economic policy, too formidable to tackle alone. EFC members opted to work together with other funders, public authorities, and the private sector to increase efficiencies and avoid duplication of critical resources. Over the course of less than a year, vaccines were developed that will bring a scientific exit to the current crisis, but going beyond Covid-19 there will be no silver bullets for the great challenges of our time, from tackling climate change to rising inequality. Multi-sector, comprehensive partnerships are the best bet for forging a sustainable future.

3 – Expansion of the philanthropic toolbox: Philanthropic organisations have diverse, powerful tools at their disposal – grants, projects, investments, networks, and non-financial support – to deploy to effect positive change. Vibrant democracies and societies need a well-resourced and developed civic space that combines capability, flexibility and resilience – going beyond grantmaking and complementing it with other tools and approaches will yield important returns.

4 – Increased self-scrutiny: working amidst rising inequalities and unequal distribution of power, philanthropic organisations are realising that while they need to look outwards to those around them, that there is also a real need to look inwards, to assess their own ways of working, their decision making processes with a critical eye. As the schism between power and disadvantage widens, philanthropic organisations must ensure that they reflect society both in terms of demographics but also lived experiences. By including a diverse range of perspectives and experiences every step of the way, to allow them to understand and better serve society.

Greece is uniquely familiar to both the concept and reality of ‘crisis’, having experienced one of the most painful economic recessions in recent memory, as well as the accompanying social crisis. Just as the word ‘krisis’ entails notions of judgement and evaluation, as a sector we will require good judgement to learn lessons and make the right choices if we are to emerge from these challenges stronger and build back better. At the EFC we believe institutional philanthropy has a unique, crucial, and timely role to play in meeting the critical challenges societies face in the short, medium, and long-term. If your organisation is interested in sharing skills and experiences, amplifying your voice, accessing data insights, and collaborating with your peers from around Europe to face these challenges together, come and find out more about us at www.efc.be.

Delphine Moralis
Chief Executive Officer
European Foundation Centre

By Higgs

A need for a multi-stakeholder philanthropy

As we welcome 2021, we should also acknowledge that the period that we live through should be considered as the best possible testbed to see whether we learned anything from the past challenges. From the global financial crisis of 2008 to the Covid-19 pandemic and everything in between, the world was faced with challenges of great magnitude. Such challenges gave birth to two fundamental axioms for today’s societies. The first one is that massive societal challenges can only be solved through large-scale partnerships. From fixing a community to developing a vaccine, it is now more than evident that things cannot move forward unless true partnerships of a massive scale are built. Partnerships that bring together the private, the public and of course, the so-called third sector without demonizing any of them. The second point is that inequalities are still here, making otherwise common problems experienced in very different ways. A virus hitting every other human being is a very “democratic” problem. The impact, though, that it has in different demographics is very different. Ten years ago, the rich were the ones who could afford to travel. Nowadays, the rich are the ones who can afford to stay home. The impact of the Covid pandemic in low-income communities was much larger compared to the more affluent ones. The rich are now going out of the mega-cities following the exact opposite route that the poor took generations ago.

Greece is not an exception. Following the global financial meltdown, Greece faced a series of challenges asking for restructuring, new policymaking and a nationwide new narrative. At the same time, its unemployment was hitting sky-high numbers and the people living under the poverty line were measured in the hundreds of thousands, if not millions. At that point, many of the services, otherwise offered by the State, were now pivoted to the civil sector with the support of the funding coming from the foundations. This was not a sustainable model, but at least it provided the necessary safety net for the society at large, buying time before it started repairing its wounds on a larger scale. In Greece, It was a time of phenomenal giving. For many, a time reminding only the early periods when a new nation was being built or when a wounded country was coming out of a war. Billions of dollars were put in action from many large-scale foundations and, of course, from many smaller private and corporate donors. A new ecosystem was starting to develop. Young and talented Greeks were not looking anymore to secure a living through a career path in the public sector. Driven by deep care of what is happening around them and many of them with a pure wish to help, they developed grassroots solutions for very practical problems. From cleaning our sea waters to helping the homeless, it was evident that many teams were jumping out of this playbook lead by very talented young people who saw their role in society very differently. A certain feeling of social consciousness was starting to develop with them. People were interested in their neighborhoods and their communities and not just for their families and close relatives. Something which became even more vital during the last year or so, especially during the lockdown period.

HIGGS, of course, had a pivotal role to play by encouraging and at the same time structuring the development of such an ecosystem. The Hellenic Initiative is also a result of these challenges and the need to put solutions forward. It was the first time that something of this nature was happening in the Greek Diaspora, uniting Greeks and philhellenes worldwide. Since its launch nine years ago, THI has put in fair use over USD 16,5 million working with over 60 nonprofits and programs in Greece. From supporting soup kitchens and vaccinating children to creating jobs for the youth and investing in startups. As we often say, we try to give people a fish while teaching them how to fish for themselves.

As we enter a new decade, we can all agree that there is a lot to be done. Especially now, when our society is more open to trying new things and addressing old problems with novel solutions. I think that foundations, like THI, have a role to play, especially when it comes to de-risking some of the suggested solutions and also boosting partnerships across the board.

Foundations should be seen as vehicles driving social innovation and structural change, working with the third sector, hopefully reaching a point where programs can then be adopted and scaled up by the State. To achieve this more efficiently, I would argue that there needs to be more cooperation among the different institutional donors and the nonprofits present in the country. We cannot build efficient solutions unless the networks we put in action have many to many connections and not just one to one. We need to focus more on exchanging information and boosting nonprofit partnerships. We need to be more open around our failures and quicker in scaling our successes. There is a long way in front of all of us, but I am sure that looking back in the last ten years or so, we should all feel very proud about what was accomplished in this country through the partnership of the foundations and the nonprofits, at this dire period that our country went through. Many people talk about the advent of a new model of multi-stakeholder capitalism. I like to think that there is room for a new model of multi-stakeholder philanthropy as well. In the end, both should be working, hand by hand, trying to build better societies for all.

Michael Printzos
Director of Programming
The Hellenic Initiative

By Higgs

Κοινωφελή Ιδρύματα και ανάπτυξη των ελληνικών ΟΚοιΠ

Αναμφίβολα, το 2012 υπήρξε για την ελληνική κοινωνία ένα έτος ιδιαίτερο οδυνηρό. Είναι η χρονιά που πλέον οι κοινωνικές ανάγκες ανέρχονταν ιλλιγιωδώς, πολλοί συνάνθρωποί μας επιβιώνουν μετά δυσκολίας, οι κρατικές δαπάνες μειώνονται δραστικά, ενώ για μια περίοδο σταματούν τελείως για τις ελληνικές ΟΚοιΠ. Σίγουρα το έτος δεν διεκδικεί χαρμόσυνους τίτλους. Παρ’ όλα αυτά, αποτελεί ένα σημαντικό σημείο για το ελληνικό οικοσύστημα ΟΚοιΠ. Πέραν της ενεργοποίησης πολλών οργανώσεων, άτυπων ομάδων και ατομικών πρωτοβουλιών, το 2012 αποτελεί και ένα έτος που ουσιαστικά υποδεχτήκαμε νέα, πολύ ενεργά, Κοινωφελή Ιδρύματα, ενώ μια σειρά από άλλα ενίσχυσαν τη δράση τους επανακαθορίζοντας τη στρατηγική τους. Είναι η περίοδος όπου το οικοσύστημα ελληνικών ΟΚοιΠ θα βρει την αναγκαία χρηματοδοτική στήριξη για να «ανθίσει».

Όπως προκύπτει και από τη σχετική έρευνα του HIGGS, τα Κοινωφελή Ιδρύματα χρηματοδότησαν και χρηματοδοτούν πλήθος έργων σε ολόκληρη την Ελλάδα, έργων που στην πλειονότητά τους υλοποιούνται από ελληνικές ΟΚοιΠ. Η αναβάθμιση αυτού του αρκετά ευέλικτου και δραστήριου καναλιού επέφερε μια σημαντική χρηματοδοτική ενίσχυση την ώρα που ήταν περισσότερο αναγκαίο: όταν καταγράφαμε αυξανόμενες κοινωνικές ανάγκες και περιορισμό των πιο «παραδοσιακών» πόρων (δωρεές ιδιωτών, κρατικές και λίγο αργότερα ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις, ΕΚΕ).

Παράλληλα, το κανάλι στήριξε όλο και πιο σύνθετα προγράμματα και έργα μέσα από τα οποία οι υλοποιητές, δηλαδή οι ελληνικές ΟΚοιΠ, απέκτησαν εμπειρία και ενίσχυσαν τις επιχειρησιακές και οργανωτικές τους ικανότητες. Προς αυτό, φυσικά βοήθησαν και οι περισσότερες δυνατότητες απασχόλησης προσωπικού και μεγένθυσης των διαθέσιμων ανθρώπινων πόρων, και συνεπώς και της δεξαμενής δεξιοτήτων.

Καθόλη τη διάρκεια των επόμενων ετών τα Κοινωφελή Ιδρύματα διαμόρφωσαν πιο συνεκτικές διαδικασίες κατάθεσης και αξιολόγησης αιτημάτων χρηματοδότησης κοινωφελών έργων, δημιούργησαν πρότυπα και συστήματα υποβολής προτάσεων, επικοινώνησαν βασικές προτεραιότητες και στοιχεία στα οποία δίνουν ειδική σημασία. Με τον τρόπο αυτό, καθώς το κανάλι ωριμάζει, εξοικειώνει τις ελληνικές ΟΚοιΠ με σχετικές διαδικασίες, κατ’ ουσίαν τις εκπαιδεύει με τρόπο πρακτικό και συνεπώς συμβάλλει τελικά στην ευρύτερη ενδυνάμωση του οικοσυστήματος. Μάλιστα, εν πολλοίς αυτή η διαδικασία είναι έμμεσα συνειδητή, καθώς τα Ιδρύματα προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ μιας πολιτικής «να είμαι ανοικτός προς όσους περισσότερους γίνεται» και μιας επιλογής «να μεγιστοποιούν τον κοινωνικό αντίκτυπο των χρηματοδοτήσεών τους».

Αλλά και όσον αφορά σε πιο συγκεκριμένες ανάγκες, καταγράφουμε πολλές πρωτοβουλίες ουσιαστικής προσαρμογής στο ελληνικό οικοσύστημα ΟΚοιΠ και υποβοήθησής του. Επί παραδείγματι, το πρόγραμμα «Σημεία Στήριξης» έδωσε την ευκαιρία σε μικρότερες οργανώσεις να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους στο σχετικό κανάλι καλύπτοντας την ανάγκη να ενισχυθούν οι πολλές οργανώσεις που ξεπήδησαν από τις πολλαπλές κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας, ενώ παράλληλα προώθησε τον πειραματισμό και τη λογική των πιλοτικών δράσεων, ενθαρρύνοντας με τον τρόπο αυτό μια ροπή προς την καινοτομία.

Αντίστοιχα, υπήρξε μια, σταδιακή είναι η αλήθεια, αναδιαμόρφωση των δράσεων Κοινωφελών Ιδρυμάτων ώστε να ενισχύονται οι συνεργασίες εντός του οικοσυστήματος, μια τάση η οποία αποτυπώνεται και στη διευρυνόμενη τάση να συνεργάζονται και τα ίδια όλο και περισσότερο τόσο μεταξύ τους όσο και με άλλους φορείς. Αυτό καταγράφει άλλωστε και η έρευνα που διενεργήσαμε με σχεδόν το σύνολο των Κοινωφελών Ιδρυμάτων να είναι θετικά σε συγχρηματοδοτήσεις έργων. Έτσι, πέρα από τη λεκτική προτροπή «συνεργαστείτε» που ακούγεται όλο και περισσότερο, πολλά Κοινωφελή Ιδρύματα «πριμοδοτούν» (στις προκηρύξεις του Active citizens fund με συγκεκριμένο ποσοστό!) συνεργατικές προτάσεις.

Βασικό στοιχείο, δε, του μέρους αυτού του τομέα της φιλανθρωπίας στην Ελλάδα αποτελεί ο – σε μεγάλο βαθμό – συνεργατικός τρόπος με τον οποίο λειτουργεί όσον αφορά στους δωρεοδόχους του. Σε αντίθεση με άλλους χρηματοδότες, όπως ανέδειξε τόσο η πρόσφατη έρευνα του HIGGS για τις επιδράσεις του COVID-19 στις ελληνικές ΟΚοιΠ αλλά και για τα Κοινωφελή Ιδρύματα, τα τελευταια λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό ως συνεργάτες των ΟΚοιΠ ανοίγοντας διάλογο όποτε οι συνθήκες το απαιτούν, ώστε να στηρίξουν τόσο τις οργανώσεις όσο και τα υλοποιούμενα έργα. Χαρακτηριστική ήταν, για όσους είχαν την τύχη να το βιώσουν, η πρακτική του Costas M. Lemos Foundation να απευθυνθεί σε όλους τους δωρεοδόχους του για να ρωτήσει το ακόλουθο: «χρειάζεστε κατά τη δύσκολη αυτή περίοδο κάτι στο οποίο θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε;».

Τι θα μπορούσαμε να αναμένουμε για το μέλλον; Αν κοιτάξουμε πρακτικές σε άλλα οικοσυστήματα, τότε σίγουρα αρκετά!

Εν πρώτοις το ελληνικό οικοσύστημα ΟΚοιΠ, όπως κατέγραψε και η έρευνα για τον COVID-19, αναμένει να στηριχθεί χρηματοδοτικά κατά την τρέχουσα περίοδο περισσότερο από τα Kοινωφελή Iδρύματα, καθώς τα κανάλια «ΕΚΕ» και «Ιδιώτες» εκτιμάται ότι θα είναι λιγότερο εφικτό να συντηρήσουν τις χρηματοδοτήσεις τους στα επίπεδα των προηγούμενων ετών. Και όλα αυτά σε μια περίοδο αυξημένων αναγκών. Άλλωστε, χαρακτηριστική είναι η σχετική εξέλιξη σε ένα άλλο, πιο ανεπτυγμένο, οικοσύστημα, αυτό των ΗΠΑ. Εκεί υπάρχει μια ομάδα Κοινωφελών Ιδρυμάτων που πιέζουν ώστε όχι μόνο να διατηρηθούν οι χρηματοδοτήσεις από το σχετικό κανάλι στα ίδια επίπεδα, αλλά να αυξηθούν σημαντικά. Αντιλαμβανόμενα ότι μεγάλο μέρος των χρηματοδοτήσεων κατευθύνεται σε σχετικά με την πανδημία αιτήματα, ενώ παράλληλα δεν σταματούν και μάλιστα αυξάνονται οι ευρύτερες ανάγκες σε πόρους από όλες τις αμερικανικές ΟΚοιΠ, σχεδόν 800 αμερικανικά ιδρύματα υποστήριξαν τη συνέχιση των χρηματοδοτήσεων προς ΟΚοιΠ με fast-track διαδικασίες. Επιπρόσθετα, μια σειρά από Ιδρύματα, όπως το Ford Foundation, το W.K. Kellogg Foundation κ.α. κατέθεσαν μια πρόταση πολιτικής προς τη δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου που θα επιτρέπει, αν όχι να επιβάλλει, μεγαλύτερο ρυθμό χρηματοδοτήσεων προς τις ΟΚοιΠ, σημειώνοντας την ανάγκη να υποστηριχθεί ο δοκιμαζόμενος (χρηματοδοτικά) τομέας εν μέσω αυξανόμενων κοινωνικών αναγκών. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να αναμένουμε κατά την τρέχουσα περίοδο, η οποία παραμένει ειδική, μια μεγαλύτερη κινητοποίηση του τομέα.

Ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζει η τάση που καταγράφεται προς πολυετείς χρηματοδοτήσεις ή χρηματοδοτήσεις οι οποίες δεν βασίζονται σε project-based λογικές, αλλά σε αυτό που ονομάζεται general operating support (GOS). Ενδεικτική είναι η τοποθέτηση 5 εκ των μεγαλυτέρων ιδρυμάτων στον κόσμο (Ford, Hewlett, MacArthur, Open Society, και Packard Foundations) προς την αύξηση της χρηματοδότησης των ίδιων των οργανώσεων και όχι τόσο των έργων που αυτά υλοποιούν υπό τη λογική ότι αυτό βαίνει μακροπρόθεσμα προς όφελος των τελικών ωφελουμένων. Αντίστοιχα, η έκθεση “New Attitudes, Old Practices: The Provision of Multiyear General Operating Support” (2020) του Center for Effective Philanthropy προσφέρει πολύ ενδιαφέροντα επιχειρήματα υπερ των πολυετών χρηματοδοτήσεων, οι οποίες προσφέρουν την αναγκαία σταθερότητα στις οργανώσεις, ώστε να μπορέσουν να επικεντρωθούν στο πεδίο καθώς και στην ανάπτυξή τους. Ίσως, τέτοιες πρακτικές, που δεν εκλείπουν εντελώς, εφαρμοστούν σε κάποιο πιο γενικευμένο επίπεδο και στην Ελλάδα κατά την επόμενη δεκαετία.

Πέραν από τις ίδιες τις χρηματοδοτήσεις, υπάρχει και μια άλλη διάσταση η οποία είναι σημαντική για ένα οικοσύστημα ΟΚοιΠ και τη συνεισφορά των Κοινωφελών Ιδρυμάτων σε αυτό. Η έκθεση «More Than Money: Making a Difference with Assistance Beyond the Grant» περιέχει μια σειρά από μορφές μη-οικονομικής υποστήριξης, όπως η διασύνδεση με άλλους φορείς και χρηματοδότες, η συμβουλευτική επί οργανωτικών ζητημάτων ή του πεδίου, κ.α. Μάλιστα, πολλά Ιδρύματα στις κατά καιρούς αξιολογήσεις από τους ωφελούμενούς τους καταγράφουν πόσο θετικά αξιολογούν οι ΟΚοιΠ που στηρίζουν την παράλληλη στήριξη σε πλήθος ζητημάτων που δεν αφορούν σε παροχή χρηματικών πόρων. Αναμφίβολα, αρκετά ελληνικά Ιδρύματα προβαίνουν σε τέτοιες ενέργειες, αλλά δεν καταγράφεται μια συστηματική προσέγγιση.

Τέλος, το κανάλι μπορεί να προωθήσει περαιτέρω την καινοτομία στο οικοσύστημα μέσα από εξειδικευμένα προγράμματα προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις (για παράδειγμα έργα με ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών), τις συνεργασίες μέσα από προκηρύξεις όπου είναι επιλέξιμες μόνο συνεργατικές προτάσεις και την εξοικείωση με πιο σύγχρονες μορφές επικοινωνίας μέσα από ένα σύστημα κατάθεσης προτάσεων σε μορφή βίντεο – το τελευταίο, μάλιστα, θα μπορούσε δυνητικά να ευνοήσει οργανώσεις οι οποίες δεν διαθέτουν πολύ έμπειρο στην ανεύρεση πόρων προσωπικό.

Αναντίρρητα, τα Κοινωφελή Ιδρύματα στην Ελλάδα έχουν διαδραματίσει ως σήμερα έναν πολύ σημαντικό ρόλο και η συνεισφορά τους στο οικοσύστημα αναμένεται να μεγεθυνθεί κατά την επόμενη δεκαετία, στηρίζοντας ακόμα περισσότερο την ανάπτυξη της ελληνικής Κοινωνίας Πολιτών.

Σωτήρης Πετρόπουλος
Co-Founder
HIGGS

By Higgs

Η επίδραση της προσφυγικής κρίσης στην εξωστρέφεια των ελληνικών ΟΚοιΠ

Το παρόν κείμενο παρουσιάζει ένα τμήμα από τα ευρήματα μιας συνολικότερης ποιοτικής έρευνας[1] για τις επιπτώσεις της προσφυγικής κρίσης (2015 – 2019) στην Ελληνική Κοινωνία Πολιτών (ΚΠ), η οποία υλοποιήθηκε από τετραμελή ομάδα ερευνητών του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστήμιου Πελοποννήσου. Η μελέτη βασίστηκε στα αποτελέσματα μιας εκτεταμένης συλλογής δεδομένων μέσα από πρωτογενή έρευνα  (συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια), ενώ διενεργήθηκε και δευτερογενής ανάλυση δεδομένων και κειμένων. Εστιάζει στην επίδραση της πρόσφατης προσφυγικής κρίσης στον τρόπο με τον οποίο η οργανωμένη Ελληνική ΚΠ και πιο συγκεκριμένα οι Μη Κερδοσκοπικές Οργανώσεις (ΟΚοιΠ) αναπτύσσουν «δια-οργανωτικές σχέσεις» με άλλες οργανώσεις καθώς και φορείς. Ο όρος «δια-οργανωτικές σχέσεις» αναφέρεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ δύο φορέων (δυαδικές σχέσεις) αλλά και περισσοτέρων εξ αυτών, συμπεριλαμβανομένων ακόμα και δικτύων.

Σύμφωνα με το άρθρο που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Κοινωνιολογική Επιθεώρηση (Τεύχος 7, Μάρτιος 2020), η προσφυγική κρίση έρχεται να επιφέρει μια σειρά από εξελίξεις σε πολλά επίπεδα που αφορούν στη λειτουργία των ΟΚοιΠ στην Ελλάδα, επηρεάζοντας, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά, το πλαίσιο λειτουργίας τους, την εξωστρέφειά τους και τη διάθεσή τους να συνεργαστούν. Την περίοδο της κρίσης, δημιουργήθηκαν νέες οργανώσεις, άλλες διεθνείς ήρθαν στην Ελλάδα για να συνδράμουν, υφιστάμενες ενεργοποιήθηκαν ή επέκτειναν σημαντικά τις δραστηριότητες και τα προγράμματά τους.

Η προσέλευση ΟΚοιΠ, κυρίως διεθνών, είχε ως αποτέλεσμα την προώθηση συνεργασιών με τοπικές οργανώσεις και άλλους δρώντες. Αμφότερες πλευρές ωφελήθηκαν από την ανάπτυξη σχέσεων, (σύντομων χρονικά) συνεργασιών, ανταλλάσσοντας σε αρκετές των περιπτώσεων τεχνογνωσία, εμπειρίες και γνώσεις. Ενδιαφέρον αποτελεί και το σχετικά πρωτόγνωρο πλαίσιο των υπεργολαβιών μεταξύ ΟΚοιΠ, το οποίο συναντά κανείς περισσότερο σε παρεμβάσεις στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Ωστόσο, για πολλές εθνικές οργανώσεις, οι σχέσεις αυτές ήταν αποσπασματικές και βραχυπρόθεσμες, με αποτέλεσμα να μην αναπτυχθούν ισχυροί δεσμοί και συνεργασίες μεταξύ τους και οι οποιεσδήποτε σχέσεις να διακοπούν με την σταδιακή αποχώρηση πολλών διεθνών οργανώσεων από την Ελλάδα.

Με στόχο τη βέλτιστη δυνατή συνεργασία και τον συντονισμό, διάφοροι φορείς διοργάνωναν συντονιστικές συναντήσεις. H Ύπατη Αρμοστεία, προσπαθώντας να συντονίσει τους διάφορους δρώντες, διοργάνωνε και φιλοξενούσε θεματικές συναντήσεις. Αντίστοιχες πρωτοβουλίες προέκυψαν, επίσης, είτε από κάποιες οργανώσεις είτε από Δήμους. Σημαντική εξέλιξη αυτών των αλληλοεπιδράσεων αποτέλεσε και η σύνταξη κοινών επιστολών, κάτι το οποίο δεν παρατηρούνταν συχνά παλαιότερα.

Όσον αφορά στις σχέσεις των ΟΚοιΠ με τοπικούς και κυβερνητικούς θεσμούς, το άρθρο αναφέρει ότι η πλειονότητα των οργανώσεων συμφωνεί ότι οι σχέσεις τους με Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), με ελάχιστες εξαιρέσεις, ήταν καλές και αποτελεσματικές, σε αντίθεση με αυτές με την κεντρική κυβέρνηση.

Σύμφωνα με το άρθρο κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης ενισχύθηκε σημαντικά ο ρυθμός διεθνοποίησης των ελληνικών ΟΚοιΠ και των δυνατοτήτων συνεργασιών με φορείς εκτός Ελλάδας. Τοποθέτησε την Ελλάδα στο διεθνές προσκήνιο με αποτέλεσμα πολλοί ευρωπαϊκοί και διεθνείς φορείς και ιδιώτες να ενδιαφερθούν και να συνδράμουν στην κρίση, ενώ ελληνικές οργανώσεις με μικρή ή καμία προϊστορία επαφών με φορείς εκτός Ελλάδας απέκτησαν μια διευρυμένη εξωστρέφεια.

Κατά το άρθρο, με τα έως σήμερα δεδομένα, η προσφυγική κρίση δημιουργεί ένα «θετικό» αποτύπωμα στην ΚΠ στην Ελλάδα. Προκάλεσε την περαιτέρω μεγέθυνσή της, ενώ οι εμπειρίες και η τεχνογνωσία που απέκτησε καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής φαίνεται να την ωρίμασαν.

Κατερίνα Καίσαρη
Assistant Manager
HIGGS

[1]  Η παρούσα έρευνα υλοποιήθηκε με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας (ΕΣΠΑ 2014-2020) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση».

By Higgs

Πολιτισμός και ευκαιρίες στην εποχή του COVID-19

Οι φορείς πολιτισμού απευθύνονται κατά βάση στο ευρύ κοινό και λόγω της θέσης και της απήχησής τους μπορούν δυνητικά να αποτελέσουν βασικό δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα σε όλες τις κοινωνικές ομάδες, να συνεισφέρουν σε μία πιο “ανοικτή” και συμπεριληπτική παιδεία και νοοτροπία, και φυσικά να λειτουργήσουν ως χώροι έμπνευσης και δημιουργίας ακόμη και ψηφιακά.

Εδώ και πολύ καιρό ένα μουσείο, μια γκαλερί, ή ένα θέατρο, έχουν σταματήσει να είναι απλά μέρη, στα οποία προσερχόμαστε ατομικά για να περιηγηθούμε σε εκθέματα ή να παρακολουθήσουμε παραστάσεις. Πλέον ανάγονται και σε τόπους συνάντησης, κοινωνικοποίησης, αναζήτησης και ηρεμίας. Στην “εποχή COVID-19” πολλά από αυτά ξεκίνησαν να γίνονται ψηφιακά.

Ο πολιτισμός είναι ένας ακόμη τομέας που έχει επηρεαστεί από την πανδημία, και καλείται μάλιστα να αντιμετωπίσει τις μεγαλύτερες προκλήσεις. Αυτή την περίοδο λοιπόν, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναλογιστούμε τον ρόλο του πολιτισμού, ως κλάδου της δημιουργικής οικονομίας που συμβάλλει στην ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας και τη σημασία του για τη χώρα μας.

Η δημιουργική οικονομία δεν είναι εύκολο να οριστεί, καθώς δεν είναι μια στατική έννοια. Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε στο συνέδριο των Ηνωμένων Εθνών για το εμπόριο και την ανάπτυξη, πρόκειται για “μια συνεχώς εξελισσόμενη έννοια που βασίζεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ της ανθρώπινης δημιουργικότητας, των ιδεών, της πνευματικής ιδιοκτησίας, της γνώσης και της τεχνολογίας.”

Η δημιουργική οικονομία μπορεί να συμβάλει πολύ θετικά στην ανάπτυξη ενός τόπου και ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα, μία χώρα με πλούσια ιστορία στον πολιτιστικό τουρισμό. Συγκεκριμένα η πρωτεύουσά της, η Αθήνα, έχει κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία την κατατάσσουν σε μια ιδιαίτερα “ανταγωνιστική” θέση στον χώρο του πολιτισμού με αποτέλεσμα ο ρόλος της δημιουργικής της οικονομίας να καθίσταται ακόμη πιο κεντρικός – ειδικά σε μία εποχή, όπως αυτή του COVID-19.

Έχοντας κάποια τουριστικά στερεότυπα που ακολουθούν τη φήμη κάθε πόλης, η Αθήνα παραμένει συχνά ανεξερεύνητη από την πλειονότητα των τουριστών που καταφθάνουν κάθε χρόνο. Το θέμα δεν είναι τι να δεις όταν έρθεις, αλλά τι θα προλάβεις να δεις! Η πόλη συνδυάζει άπειρους και ιδιαίτερα σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, πληθώρα γκαλερί – από συνοικιακά άγνωστα διαμάντια έως σημαντικά ονόματα παγκόσμιου βεληνεκούς – μοναδικά μουσεία και αναρίθμητους χώρους πολιτισμού. Επίσης, ο καιρός συμβάλλει θετικά, καθώς επιτρέπει φεστιβάλ μουσικής και κινηματογράφου σε ανοικτούς χώρους, υπαίθρια σινεμά και συναυλίες, καθώς και παραστάσεις σε αρχαία ή σύγχρονα θέατρα. Παράλληλα, υπάρχει μια γαστρονομική σκηνή, η οποία έχει ανθίσει και συνεχίζει να εξελίσσεται με επιρροές από όλο τον κόσμο, στοιχείο που ως ένα βαθμό είναι αποτέλεσμα πληθυσμιακών αλλαγών που έχουν συμβεί στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Επίσης, τα νότια πρόαστιά της είναι παράκτια και έτσι, ένας επισκέπτης μπορεί να συνδυάσει διακοπές πολιτισμού χωρίς να στερηθεί τα διάσημα νερά της Ελλάδας – ίσως ο πλέον μοναδικός και δυνατός συνδυασμός για έναν ταξιδιώτη.

Αδιαμφισβήτητα, η “εποχή Covid-19” επιτάχυνε και διεύρυνε τη χρήση της τεχνολογίας στον πολιτισμό. Στην αρχή της κρίσης, όλα τα μουσεία και οι χώροι πολιτισμού ξεκίνησαν να παρουσιάζουν το περιεχόμενό τους δωρεάν, το γεγονός όμως αυτό συνδυαστικά με το ότι οι φυσικοί χώροι παρέμενειναν κλειστοί για μεγάλο χρονικό διάστημα, επέφερε σημαντική μείωση των εσόδων τους.

Η ψηφιοποίηση είναι πλέον κομμάτι της παρουσίας ενός χώρου πολιτισμού και το επόμενο βήμα είναι να βρεθούν τρόποι προκειμένου αυτές οι δράσεις να γίνουν συμφέρουσες και επικερδείς παράλληλες πηγές εσόδων. Όπως έχει τονίσει και η πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, κυρία Σάντρα Μαρινοπούλου, αν το επίπεδο των ψηφιακών εμπειριών που δημιουργούνται είναι ποιοτικό και υψηλό, τότε ένας αρχαιολογικός χώρος, ένα μουσείο, ένα φεστιβάλ και κάθε άλλος φορέας πολιτισμού, μπορεί να ορίζει ένα προσιτό αντίτιμο για το κοινό του και να προχωράει στην παραγωγή τους. Με αυτό τον τρόπο ο εκάστοτε διοργανωτής δεν θα περιορίζεται πια από τη χωρητικότητα των εγκαταστάσεών του και κατ’ αντιστοιχία ούτε ο θεατής θα δεσμεύεται από τον τόπο διαμονής του. Ξαφνικά λοιπόν, μπορείς να αποκτήσεις ένα κοινό ανθρώπων που ζουν σε κάθε γωνιά του πλανήτη έχοντας ως μόνη προϋπόθεση την πρόσβαση στο διαδίκτυο. Επίσης, ένας πολύ ψηφιακός ταξιδιώτης έχει τη δυνατότητα να επισκεφτεί πολύ περισσότερα μέρη σε λιγότερο χρόνο.

Αν χρησιμοποιηθούν σωστά τέτοιου είδους λύσεις μπορούν να επιφέρουν νέες ευκαιρίες και πρόσθετες πηγές εσόδων στη χώρα μας. Φυσικά θα υπάρξουν θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας και θα χρειαστεί η εκμάθησή μας σε καινούργιες επαγγελματικές δεξιότητες. Παρόλα αυτά, αν υπάρξει προσεγμένος σχεδιασμός και κατάλληλο νομικό πλαίσιο, ώστε να μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε τις καινούργιες τάσεις και ευκαιρίες που προκύπτουν, το αποτέλεσμα θα είναι θετικό και ιδιαίτερα δημιουργικό.

Αλίκη Μαρκάντια Λαμπροπούλου
Υπεύθυνη Διεθνούς Ανάπτυξης
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης